ಜೈಮಿನಿ ಭಾರತ 11 - ದೊಡ್ಡಬೆಲೆ ನಾರಾಯಣಶಾಸ್ತ್ರಿ
ಸೂಚನೆ:- ಹಿಂದುಳಿದನಾಹವಕ್ಕೆಂದು ಹಂಸಧ್ವಜಂ।
ನಂದನನನೆಣ್ಣೆ ಗಾಯ್ದಿರ್ದ ಕೊಪ್ಪರಿಗೆಯೊಳ್ ।
ತಂದು ಕೆಡಹಿಸಲಚ್ಯುತಧ್ಯಾನದಿಂ ತಂಪುವಡೆದನವನಚ್ಚರಿಯೆನೆ॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಹಂಸಧ್ವಜಂ= ಮರಾಳಧ್ವಜನು, ಆಹವಕ್ಕೆ=ಕಾಳಗಕ್ಕೆ, ಹಿಂದೆ= ಹಿಂಗಡೆಯಲ್ಲಿ, ಉಳಿದಂ= ತನ್ನ ಪುತ್ರನಾದ ಸುಧನ್ವನು ನಿಂತನು, ಎಂದು= ಎಂಬುದಾಗಿ, ನಂದನನಂ= ತನುಜನಾದ ಸುಧನ್ವನನ್ನು, ಎಣ್ಣೆಗಾದಿರ್ದ= ತೈಲದಿಂದ ತಪ್ತವಾಗಿದ್ದ, ಕೊಪ್ಪರಿಗೆಯೊಳ್=ಕಟಾಹದಲ್ಲಿ, ತಂದು= ಕರೆದುಕೊಂಡುಬಂದು, ಕೆಡಹಿಸಲ್= ಬೀಳಗೆಡವಲಾಗಿ, ಅಚ್ಯುತನ= ನಾಶರಹಿತನಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ, ಧ್ಯಾನದಿಂ= ಸ್ಮರಣೆಮಾಡುವುದರಿಂದ,ಅವಂ= ಆ ಸುಧನ್ವನು, ಅಚ್ಚರಿಯೆನೆ= ಸೋಜಿಗವೋ ಎನ್ನುವಂತೆ, ತಂಪುವಡೆದಂ= ಶೈತ್ಯವನ್ನು ಪೊಂದಿದವನಾದನು.
ಭೂಹಿತಚರಿತ್ರ ಕೇಳುಳಿಯದೆ ಸಮಸ್ತಭಟ।
ರಾಹವಕೆ ಪೊರಮಟ್ಟ ಬಳಿಕ ಹಂಸಧ್ವಜನ ।
ಮೋಹದ ಕುಮಾರಂ ಸುಧನ್ವನಾಯತಮಾಗಿ ಬಂದು ನಿಜಮಾತೆಯಡಿಗೆ॥
ಬಾಹುಯುಗಮಂ ನೀಡಿ ಸಾಷ್ಟಾಂಗಮೆರಗಿ ಸಿತ।
ವಾಹನನ ಹರಿಯಂ ಪಿಡಿದು ಕಟ್ಟಿ ಕದನದೊಳ್।
ಸಾಹಸಮಾಳ್ಪೆನೆನ್ನಂ ಪರಿಸಿ ಕಳುಹೆಂದು ಕೈಮುಗಿದೊಡಿಂತೆಂದಳು॥೧॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಭೂಹಿತ= ಪೃಥ್ವಿಯಲ್ಲಿ ಜೀವಿಸಿರುವವರಿಗೆ (ಮನುಷ್ಯರಿಗೆ) ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರವಾದ, ಚರಿತ್ರ= ನಡವಳಿಕೆಯುಳ್ಳವನಾದ, ಜನಮೇಜಯರಾಯನೆ ! ಕೇಳು= ಮುಂದಿನ ಕಥಾವಿವರಣೆಯನ್ನು ಕೇಳುವವನಾಗು, ಸಮಸ್ತ= ಸಕಲರಾದ, ಭಟರೈ= ಶೂರರು, ಉಳಿಯದೆ= ಒಬ್ಬರೂ ನಿಲ್ಲದೆ, ಆಹವಕೆ= ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ, ಪೊರಮಟ್ಟು = ಪ್ರಯಾಣಮಾಡಿ ಹೊರಟು, ಬಳಿಕ =ತರುವಾಯ, ಹಂಸಧ್ವಜನ = ಮರಾಳಧ್ವಜನ, ಮೋಹದ= ಪ್ರೇಮವುಳ್ಳವನಾದ, ಕುಮಾರಂ= ಪುತ್ರನಾದ ಸುಧನ್ವನೆಂಬಾತನು, ಆಯತಮಾಗಿ= ಒಡಗೂಡಿದವನಾಗಿ, ಬಂದು= ಹೊರಟುಬಂದು, ನಿಜ=ತನ್ನಯ, ಮಾತೆಯ= ಮಾತೃವಿನ, ಅಡಿಗೆ= ಚರಣಗಳಿಗೆ, ಬಾಹು= ತೋಳಿನ,ಯುಗಮಂ=ಜೊತೆಯನ್ನು, ನೀಡಿ= ಮುಂದೆ ಚಾಚಿಕೊಂಡು, ಸಾಷ್ಟಾಂಗಮಂ= ನಮಸ್ಕಾರವನ್ನು, ಎರಗಿ= ಮಾಡಿದವನೃಗಿ( ಅಷ್ಟಾಂಗದಿಂದ ಅಡ್ಡಬಿದ್ದು), ಸೆತವಾಹನನ= ಧವಳಾಶ್ವವುಳ್ಳ ಪಾರ್ಥನ, ಹರಿಯಂ= ತುರಗವನ್ನು, ಪಿಡಿದು= ಗ್ರಹಿಸಿ, ಕಟ್ಟಿ= ಬಂಧಿಸಿ, ಕದನದೊಳ್= ಆಜಿಯಲ್ಲಿ, ಸಾಹಸಂ= ಪೌರುಷವನ್ನು, ಮಾಳ್ಪೆಂ= ಗೈಯುವೆನು, ಎನ್ನಂ= ನನ್ನನ್ನು, ಪರಸಿ= ಹರಸಿ, (ಆಶೀರ್ವಾದ -ಮಾಡಿ) ಕಳುಹು= ಕಳುಹಿಸಿಕೊಡು, ಎಂದು=ಎಂಬುದಾಗಿ, ಕೈಮುಗಿದೊಡೆ= ಕೈಜೋಡಿಸಿ ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿ, ಇಂತು= ಈ ವಿಧವಾಗಿ, ಎಂದಳು= ಉಸಿರಿದಳು.
ಅ॥ವಿ॥ ಎಣ್ಣೆ+ಕಾದಿರ್ದ= ಎಣ್ಣೆಗಾದಿರ್ದ, ಗಕಾರ ಆದೇಶಂ, ಚ್ಯುತಿ= ನಾಶವು, ಅ-ಅಲ್ಲದವನು, ನ. ತ. ಅಚ್ಚರಿ (ತ್ಭ). ಆಶ್ಚರ್ಯ( ತ್ಸ) ಕುಮಾರ (ತ್ಸ) ಕುವರ ( ತ್ಭ) ಸಿತವಾದ ವಾಹನವುಳ್ಳವನು, ಸಿತವಾಹನ, (ಬ. ಸ. ) ಅಡಿ= ಪಾದ, ಹನ್ನೆರಡಂಗುಲ.
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಎಲೈ ಭೂಪತಿಗಳೊಳಗೆ ಚೂಡಾರತ್ನಪ್ರಾಯನಾದ ಜನಮೇಜರಾಯನೆ ಆಲಿಸು:- ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ನಡೆದ ಕಥಾ ಸಂದರ್ಭವನ್ನು ವಿವರಿಪೆನು, ಆಗ ಚಂಪಕಾವತಿ ನಗರದ ರಾಜನಾದ ಮರಾಳಧ್ವಜನ ಅಪ್ಪಣೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಸಮಸ್ತರಾದ ಸೈನಿಕರು ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಗೃಹಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಹಿರಿಯರಿಗೂ ತಮ್ಮ ಕುಲದೇವತೆಗಳಿಗೂ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದವರಾಗಿ, ಅವರಿಂದ ಆಶೀರ್ವಾದಂಗಳಂ ಪೊಂದಿ ಕಾಲವಿಳಂಬಮಾಡದೆ ಅತಿ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೋಸ್ಕರ ಪ್ರಯಾಣಮಾಡಿದರು. ಆದರೆ ಹಂಸಧ್ವಜನ ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರನಾದ ಸುಧನ್ವನೂ ಕೂಡ ಮಹಾ ಘೋರವಾದ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸನ್ನಧ್ಧನಾಗಿ ಹೊರಟು, ತನ್ನ ಜನನಿಯ ಪಾದಾರವಿಂದಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ, ತನ್ನ ಉದ್ದವಾದ ತೋಳ್ಗಳನ್ನು ಮುಂದಕ್ಕೆ ಚಾಚಿಕೊಂಡುಎರಡೂ ಕೈಗಳನ್ನೂ ಜೋಡಿಸಿ - ದವನಾಗಿ, ಎಲೌ ಮಾತೆಯೆ ಸಿತವಾಹನನ ( ಪಾರ್ಥನ) ಅಶ್ವವನ್ನು ಹಿಡಿದುಕಟ್ಟಿ ಆತನೊಡನೆ ಕಾಳಗಕ್ಕೋಸ್ಕರವಾಗಿ ಹೊರಟಿರುವೆನು, ನೀನು ನನಗೆ ಆಶೀರ್ವಾದಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ ಕಳುಹೆಂದು ನಮಸ್ಕರಿಸಲಾಗಿ.
ಕಂದ ಕೇಳ್ ಫಲುಗುಣಂ ಪಾಲಿಪಂ ನಾಲ್ಕಡಿಯ ।
ದೊಂದು ಹರಿಯಂ ನಿನಗದರ ಚಿಂತೆ ಬೇಡ ಸಾ।
ನಂದದಿಂ ಪಾರ್ಥನಂ ರಕ್ಷಿಸುವ ಹರಿಯನೇ ಹಿಡಿವ ಬುದ್ಧಿಯನೆ ಮಾಡು॥
ಹಿಂದೆ ನಾರದಮುನಿಯ ಮುಖದಿಂದೆ ಕೇಳ್ದೆಂ ಮು।
ಕುಂದನ ವಿಶಾಲಲೀಲಾಮಾಲೆಯಂ ಕೃಷ್ಣ।
ನಿಂದು ಮೈದೋರಿದೊಡೆ ಕಣ್ಣಾರೆ ಕಾಣಬಹುದೆಂದೊಡವನಿಂತೆಂದನು॥೨॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಕಂದ= ಎಲೈ ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರನಾದ ಮಗುವೆ, ಕೇಳು= ಆಲಿಸು, ಫಲುಗುಣಂ= ಧನಂಜಯನು, ನಾಲ್ಕಡಿಯ= ನಾಲ್ಕು ಪಾದಗಳುಳ್ಳ, ಅದೊಂದು= ಒಂದಾದ, ಹರಿಯಂ= ತುರಂಗವನ್ನು, ಪಾಲಿಪಂ= ಸಂರಕ್ಷಿಸುವನು, ನಿನಗೆ= ಮಗು-
ವಾದವನಿಗೆ, ಅದರ= ಆ ಹಯದ, ಚಿಂತೆ= ಆಲೋಚನೆಯು, ಬೇಡ= ಬೇಕಾಗಿರುವುದಿಲ್ಲ, (ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ), ಸಾನಂದದಿಂ= ಆನಂದದಿಂದ, ಪಾರ್ಥನಂ= ಪೃಥೆಯಮಗನಾದ ಅರ್ಜುನನನ್ನು, ರಕ್ಷಿಸುವ= ಸಲಹುತ್ತಿರುವ, ಹರಿಯನೇ= ಪ್ರಾಪಂಚಿಕ ತಾಪತ್ರಯಗಳನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿತಕ್ಕವನಾಗಿರುವ, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನನ್ನೇ, ಹಿಡಿವ= ಕಂಡುಹಿಡಿಯತಕ್ಕ, ಬುದ್ಧಿಯನೆ= ತಿಳಿವಳಿಕೆ-
ಯನ್ನೇ, ಮಾಡು= ಪ್ರಯತ್ನಿಸು, ಹಿಂದೆ= ಕೆಲವು ಕಾಲಕ್ಕೆ ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ, ನಾರದಮುನಿಯ= ನಾರದನೆಂಬ ಮಹರ್ಷಿಯ, ಮುಖದಿಂದ = ಆಸ್ಯದಿಂದ ನುಡಿದ ವಚನದಿಂದ, ಮುಕುಂದನ= ಮೋಕ್ಷದಾಯಕನಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ, ವಿಶಾಲ= ವಿಸ್ತಾರ-
ವಾದ, ಲೀಲಾ=ವೈಭವದಿಂದೊಡಗೂಡಿದ ನಟನೆಗಳ, ಮಾಲೆಯಂ= ಸಮೂಹವನ್ನು, ಕೇಳ್ದೆ= ಆಕರ್ಣಿಸಿದೆನು, ಕೃಷ್ಣಂ= ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಯು, ಇಂದು= ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಮೈದೋರಿದೊಡೆ = ಪ್ರಸನ್ನನಾದರೆ, ಕಣ್ಣಾರೆ= ನೇತ್ರವು ದಣಿಯು-
ವವರೆಗೂ, ಕಾಣಬಹುದು= ದರ್ಶಿಸಬಹುದು, ಎಂದೊಡೆ= ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೇಳಲು, ಅವಂ= ಆ ಸುಧನ್ವನು, ಇಂತು= ಈ ಕ್ರಮವಾಗಿ, (ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ ) ಎಂದನು= ಆಡಿದನು.
ಅ॥ವಿ॥ ಫಲುಗುಣೀ ನಕ್ಷತ್ರದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದವನು (ಫಲುಗುಣ ) ನಾಲ್ಕಾದ ಅಡಿಗಳ ಸಮಾಹಾರ ನಾಲ್ಕಡಿ, (ಸ. ದೀ. ಸ.) ಹರಿ= ಕಪ್ಪೆ, ಸಿಂಹ, ಕುದುರೆ, ಕಪಿ, ಚಂದ್ರ, ವಿಷ, ಪೃಥೆಯಮಗ= ಪಾರ್ಥ, ಇಂತು+ಎಂದಂ= ಇಂತೆಂದಂ- (ಉಕಾರ ಲೋ. ಸಂ. )
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಆಗ ಸುಧನ್ವನ ತಾಯಿಯು, ತನ್ನಯ ಪುತ್ರನಂ ಕುರಿತು, ಎಲೈ ನನ್ನ ಮುದ್ದು ಕಂದನೇ ! ಆಲಿಸು; ಆ ತುರಗವನ್ನು ಪಾಂಡುಪುತ್ರನಾದ ಪಾರ್ಥನೆಂಬುವನು ಸಲಹುವನು, ಅದರಚಿಂತೆ ನಿನಗೆಬೇಕಾದ್ದಲ್ಲ. ಆ ಪಾರ್ಥನನ್ನು ಸರಹುವ, ತನ್ನ ಭಜಕರನ್ನು ಸಂಸಾರ ಬಂಧನದಿಂದ ತನ್ನ ಬಳಿಗೆ ಸೆಳೆದು ಕಾಪಾಡುವ, ವಿಷ್ಣುನಾಮಕನಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಸ್ವಾ-
ಮಿಯನ್ನು, ಹಿಡಿಯುವುದರಲ್ಲಿ ನಿನ್ನ ಬುದ್ಧಿ ಕುಶಲತೆಯನ್ನುಪಯೋಗಿಸು,ಏಕೆಂದರೆ ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ದೇವಮುನಿಯಾದ ನಾರದಮಹರ್ಷಿಯ ಮುಖದಿಂದ ನಾಶರಹಿತನು, ವಿಶಾಲವಕ್ಷಸ್ಥಳನು, ಮೋಕ್ಷದಾಯಚನು, ಲಕ್ಷ್ಮೀಪತಿಯು ಆದ ಕೃಷ್ಣಸ್ವಾಮಿಯ, ವಿಶಾಲವಾದ ಲೀಲಾವತಾರಗಳ, ಮಾಲೆಯನ್ನು ಕೇಳಿರುವೆನು, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಯು ಈಗಲು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷನಾಗಿ ಪ್ರಸನ್ನನಾದರೆ ಕಣ್ಣುಗಳಿಗೆ ಆಯಾಸವುಂಟಾಗುವಷ್ಟು ನೋಡಬಹುದು,ಮತ್ತು ನಿರತಿಶಯವಾದ ಮೋಕ್ಷಸುಖವನ್ನು ಹೊಂದಬಹುದೆಂದು ಹೇಳೆದಳು.
ತಾಯೆ ಚಿತ್ತೈಸಾದೊಡೀ ಭಾಷೆಯಂ ಕೃಷ್ಣ।
ರಾಯನಂ ತನ್ನೆಡೆಗೆ ಬರಿಸಿಕೊಳ್ವುದಕೊಂದು।
ಪಾಯಂ ಬಲ್ಲೆನಾಂ ಕಯ್ಯಂ ಪಿಡಿದೊಡೆ ಮೈ ತಾನೆ ಬಹುದಿಂದ್ರಜನನು॥
ನೋಯಿಸಿದೊಡಗಧರಂ ಬಾರದಿರನಾನತರ।
ಪಾಯಮಂ ಸೈರಿಸಂ ಬಳಿಕ ತೋರುವೆನಂಬು ।
ಜಾಯತಾಕ್ಷನ ಮುಂದೆಶತನ್ನ ಪೌರುಷವನೆನಲಾಕೆ ಮಗುಳಿಂತೆಂದಳು॥೩॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ತಾಯೆ= ಎಲೌ ಜನನಿಯೇ! ಆದೊಡೆ= ಹಾಗಿದ್ದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ, ಈ ಭಾಷೆಯಂ=ಈ ಹಠವನ್ನು, ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು, ಚಿತ್ತೈಸು= ಲಾಲಿಸುವಳಾಗು, ಕೃಷ್ಣರಾಯನಂ= ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಯನ್ನು,ತನ್ನೆಡೆಗೆ = ನನ್ನ ಸಮೀಪಕ್ಕೇನೆ, ಬರಸಿಕೊಂಬುದಕ್ಕೆ= ಕರೆಯಿಸಿ ಕೊಳ್ಳುವದಕ್ಕೆ, ಆಂ= ನಾನಾದರೊ, ಒಂದು ಉಪಾಯಂ=ಒಂದು ಬಗೆಯ ತಂತ್ರವನ್ನು, ಬಲ್ಲೆ= ತಿಳಿದಿರುತ್ತೇನೆ, ಕೈಯ= ಹಸ್ತವನ್ನು, ಪಿಡಿದೊಡೆ= ಹಿಡಿದುಕೊಂಡರೆ, ಮೈ= ದೇಹವು, ತಾನೆ= ತಾನಾಗಿಯೇ, ಬಹುದು= ಬರುವುದು, ( ನಾವು ಅರ್ಜುನನ ತುರಗಮಂ ಪಿಡಿಯೆ ಅವನಿಗೆ ಸಹಾಯಕನಾಗಿ ಕೃಷ್ಣನು ತಾನಾಗಿಯೆ ಬರುವನು ಕರುವನ್ನು ಪಿಡಿದರೆ ಹಸುವು ಹೇಗೆ ಓಡಿಬರೈವುದೋ ಹಾಗೆ) ಇಂದ್ರಜನನು=ಇಂದ್ರನ ಉಪದೇಶಿಸಿದ್ದ ಮಂತ್ರೋಚ್ಚರಣೆಯ ದೆಸೆಯಿಂದ ಜನಿಸಿದ ಪಾರ್ಥನನ್ನು, ನೋಯಿಸಿದೊಡೆ= ಬಾಧೆಪಡಿಸಿದ್ದೇ ಆದರೆ(ಬೇನೆಮಾಡಿದರೆ) ಅಘಹರಂ=ಪಾಪಹರನಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಯೂ, ಬಾರದಿರನು=ಬರದೇ ಇರತಕ್ಕವನಲ್ಲ,( ಬಂದೇ ಬರುವನು), ಆನತರ= ತನ್ನ ಉಪಾಸಕರ, ಅಪಾಯಮಂ= ತೊಂದರೆಗಳನ್ನು, ಸೈರಿಸಂ= ನೋಡಿ ಸುಮ್ಮನಿರತಕ್ಕವನಲ್ಲ, ಬಳಿಕ =ಅನಂತರದಲ್ಲಿ, ( ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದ ಅನಂತರದಲ್ಲಿ) ಕಂಜ= ತಾವರೆಯ ಪತ್ರದಂತೆ,ಆಯತ= ವಿಶಾಲವಾದ, ಅಕ್ಷ= ನೇತ್ರಗಳುಳ್ಳವನಾದ, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಇದಿರಾಗಿ, ಎನ್ನ= ನಿನ್ನ ಬಾಲನಾದ ನನ್ನ, ಪೌರುಷವನು= ಪರಾಕ್ರಮಾತಿಶಯವನ್ನು ತೋರಿಸುವೆನು= ಕಾಣಿಸುತ್ತೇನೆ, ( ತೋರ್ಪಡಿಸುತ್ತೇನೆ) ಎನೆ=ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೇಳಲು, ಆಕೆ= ಆ ಸುಧನ್ವನ ಜನನಿಯು, ಮಗುಳೆ=ಪುನಃ, ಇಂತೆಂದಳು=ಈ ಪ್ರಕಾರವಾಗಿ ಹೇಳಿದಳು.
ಅ॥ವಿ॥ (ಅಷ್ಟಾಂಗ -ಪಾದದ್ವಯ, ಭುಜದ್ವಯ, ವಕ್ಷ, ಲಲಾಟ,), ಅಗ= ಬೆಟ್ಟವನ್ನು, ಧರ= ಧರಿಸಿದವನು, (ಕೃ- ಕೃಷ್ಣನು), ಅಘ= ಪಾಪವನ್ನು, ಹರ= ಪರಿಹಾರ ಮಾಡುವವನು, ಮುಕುಂದ= ಮೋಕ್ಷದಾಯಕನು, ಆನಂದದಿಂದ ಸಹಿತವಾದದ್ದು ಸಾನಂದ, ( ಸಹ. ಪೂ, ಬಹು.)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಆ ಬಳಿಕಸುಧನ್ವನು ಎಲೌ ಜನನಿಯೇ, ಬಾಲಕನಾದ ನನ್ನಯ ವಿನಯೋಕ್ತಿಗಳಂ ಲಾಲಿಸುವಳಾಗು, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಯಂ ನಮ್ಮೆಡೆಗೆ ಬರಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕೋಸ್ಕರವಾಗಿ ನಾನೊಂದುಪಾಯವನ್ನು ಯೋಚಿಸಿರುವೆನು, ಅದೇನೆಂದರೆ ಈಗ ಎಳೆಗರುವನ್ನು ಪಿಡಿದುಕೊಂಡರೆ ಅದನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಅದರ ತಾಯಿಯು ಹೇಗೆ ನಮ್ಮನ್ನ ಬೆನ್ನಟ್ಟಿ ಬರುವುದೊ, ಮತ್ತು ಹಸ್ತವನ್ನು ಪಿಡಿದೆಳೆದರೆ ಶರೀರವೆಲ್ಲವೂ, ಹೇಗೆ ಬರುತ್ತದೆಯೋ ಹಾಗೆಯೆ ಪಾರ್ಥನ ತುರಂಗಮಂ ಪಿಡಿದು ಅವನೊಡನೆ ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ನಿಂತರೆ ತಾನಾಗಿಯೆಯಿರುವ ಎಂದರೆ( ಪಾರ್ಥನೇ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನಾಗಿರುವನೆಂಬ ಅಭಿಪ್ರಾಯ, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ತನ್ನ ಮೈದುನನಾದ ಧನಂಜಯನನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳಲಿಕ್ಕಾಗಿ ತಾನಾಗಿಯೇ ನಾವಿದ್ದ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆಬರುವನು. ಆಗ ಆ ತಾವರೇ ಎಸಳಿನೋಪಾದಿಯಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತಾರ ನೇತ್ರಗಳುಳ್ಳವನು, ನೀಲಮೇಘಶ್ಯಾಮನು, ಪೀತಾಂಬರಧಾರಿಯು ಆದ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಯ ಎದುರಾಗಿ ನನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮಾಟೋಪವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತೇನೆ, ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿ, ಆ ಸುಧನ್ವನ ಮಾತೆಯು ಮತ್ತೆ ಇಂತೆಂದಳು.
ಕರುವನೆಳಗಂದಿ ತಾನರಸಿಕೊಂಡೈತರ್ಪ।
ತೆರದಿಂದೆ ಬಂದಪಂ ಮುರಹರಂ ಪಾರ್ಥನೆಡೆ।
ಗರಿವೆನಿದು ನಿಶ್ಚಯಂ ಮಗನೆ ನೀನಾ ಹರಿಗೆ ವಿಮುಖನಾದೊಡೆ ತನ್ನನೈ॥
ಜರಿವರಿಕ್ಕೆಲದ ಬಂಧುಗಳಿನ್ನು ಸಮರದೊಳ್।
ನೆರೆ ಕೃಷ್ಣನಂ ಗೆಲ್ವರುಂಟೆ ಸಾಕೆನ್ನೊಡಲ।
ಮರುಕಮಂ ಬಿಟ್ಟೆನವನಂ ಕಂಡ ಬಳಿಕ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟದಿರ್ ಪೋಗೆಂದಳು॥೪॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಕಂದ= ಎಲೈ ಬಾಲನೆ, ಕರುವಂ= ಕರುವನ್ನು(ಹಸುವಿನ ಕರುವನ್ನು) ಎಳೆಗಂದಿ= ಕರುಹಾಕಿದ ಪಶುವು, ಅರಸಿಕೊಂಡು=ಹುಡುಕುತ್ತಾ, ತಾಂ= ತಾನು, ಐತಪ್ಪ= ಆಗಮಿಸುವ, ತೆರದಿಂದ,= ಕ್ರಮದಿಂದ, ಮುರಹರ= ಮುರಾಂತಕನಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು, ಪಾರ್ಥನ= ಫಲುಗುಣನ, ಎಡೆಗೆ= ಸಮೀಪಕ್ಕೆ, ಬಂದಪಂ= ಬರುವನು, ತಾಂ= ನಾನು, ಅರಿವೆನು= ತಿಳಿದಿರುತ್ತೇನೆ,ಇದು= ಈ ವಾಕ್ಯವು, ನಿಶ್ಚಯ= ಯಥಾರ್ಥವು, ಮಗನೆ=ಎಲೈ ಪುತ್ರನೆ! ನೀನು= ನೀನಾದರೊ, ಆ ಹರಿಗೆ= ಆ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ, ವಿಮುಖನು= ಸೋತುಹೋದವನು, ಆದೊಡೆ= ಆಗುವುದಾದರೆ, (ಆದ ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿ), ತನ್ನಂ= ಎನ್ನನ್ನು, ಇಕ್ಕೆಲದ ಬಂಧುಗಳ್= ಮಾತಾ ಪಿತೃಗಳ ಕಡೆಯ ನೆಂಟರಿಷ್ಟರು, ಮತ್ತು ಆ ಎರಡು ಕಡೆಯ ಕುಲದೇವತಾಭಿಮಾನಿಗಳು, ಇನ್ನು= ಇನ್ನು ಮುಂದೆ, ಜರಿವರ್= ತಿರಸ್ಕರಿಸುತ್ತಾರೆ, ಸಮರದೊಳ್= ಆಹವದಲ್ಲಿ, ನೆರೆ= ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ, ಕೃಷ್ಣನಂ= ಶ್ರೀಹರಿಯನ್ನು, ಗೆಲ್ವರ್= ಗೆಲ್ಲತಕ್ಕವರು, ಉಂಟೆ=ಎಲ್ಲಿಯಾದರೂ ಇರುತ್ತಾರೆಯೇ? ಸಾಕು= ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಗೆಲ್ಲುವೆನೆಂಬ ಮಾತು ಬಿಡುವವನಾಗು, ಎನ್ನ= ನನ್ನಯ, ಒಡಲ=ಶರೀರದ, ( ದೇಹದಲ್ಲುಂಟಾದ,)
ಮರುಕಮಂ= ಸಂತಾಪವನ್ನು, ಬಿಟ್ಟೆಂ= ತ್ಯಜಿಸಿದೆನು, ಅವನಂ= ಆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನನ್ನು ನೋಡಿದ ಅನಂತರದಲ್ಲಿ, ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟದಿರ್ = ಎಂದಿಗೂ ಹಿಂದೆಗೆಯದವನಾಗಿರು, ಪೋಗ್= ಹೋಗುವವನಾಗು, ಎಂದಳ್= ಎಂಬುದಾಗಿ ಪೇಳಿದಳು.
ಅ॥ವಿ॥ ಎಳೆಯ ಕಂದಿ, ಎಳೆಗಂದಿ-( ವಿ. ಪೂ. ಕ.) ಆಯತ= ವಿಸ್ತಾರ, ಆಯತಾಕಾರ, ಅಚ್ಚರಿ(ತ್ಭ. ) ಆಶ್ಚರ್ಯ (ತ್ಸ)ಕುಲ=ವಂಶ, ಸಮೂಹ, ಕುಲದಬಂಧು-ಕುಲಬಂಧು,(ಷ.ತ.) ಅವನು ಸುಧನ್ವ- ಆ ಸುಧನ್ವ, ಗಮಕ ಸಮಾಸ, ಪೋಗು+ ಎಂದು= ಪೋಗೆಂದು - ಉ ಕಾರ ಲೋಪ. ಸ. ದಶ ವಿಧಪಾತಕಗಳು= ಮಹಾಪಾತಕ, ಅತಿಪಾತಕ, ಪ್ರಾಸಂಗಿಕ ಪಾತಕ, ಉಪಪಾತಕ, ಜಾತಿಭ್ರಂಶಕರ, ಸಂಕೀರ್ಣಕ, ಅಪಾತ್ರಕರಣ, ಮಲಾವಹ, ಪ್ರಕೀರ್ಣಕ.
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಎಲೈ ಕಂದನೇ ! ಆಕಳ ಕರುವನ್ನು ಪಿಡಿದರೆ ಎಳೆಗಂದಿಯು ತನ್ನ ಕಂದನನ್ನು ಅರಸಿಕೊಂಡು ಬರುವುದ ನಿಶ್ಚಯವೆಂದು ನನಗೆ ಗೊತ್ತುಂಟು, ಈ ನಿನ್ನಯ ಬಾಲನುಡಿಯ ಸತ್ಯವು, ಆದರೆ ಆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಪ್ರತಿಭಟಿಸಲು ನಿಂತು ಕಾಳಗದಲ್ಲಿ ವಿಮುಖನಾಗಿ ಬಂದರೆ ನನ್ನ ಸ್ವಜನರು ಒಡಹುಟ್ಟಿದವರೇ ಆದಿಯಾಗಿ ಸಕಲರೂ ನನ್ನನ್ನು ತಿರಸ್ಕಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ರಣದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಹರಿಯನ್ನು ಎಲ್ಲಿಯಾದರೂ ಜಯಿಸಲಿಕ್ಕಾದೀತೇ, ಎನ್ನೊಡಲು ಮರುಕವನು
(ಅಂಧಕಾರವನ್ನು) ತ್ಯಜಿಸಿರುವೆನು. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಂ ನೋಡಿದ ನಂತರದಲ್ಲಿ ಎಂದಿಗೂ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟದೇ ಇರು ಎಂದು ಆಶೀರ್ವಾದವಂ ಗೈದಳು.
ಎಂದೊಡೆಲೆ ತಾಯೆ ಕೇಳ್ ಚಕ್ರಿಗೆ ವಿಮುಖನಾಗಿ।
ಬಂದೆನಾದೊಡೆ ನಿನ್ನ ಗರ್ಭದಿಂದುದಯಿಸಿದ ।
ನಂದನನೆ ಹಂಸಧ್ವಜನ ಕುಮಾರನೆ ಮೇಣು ಹರಿಕಿಂಕರನೆ ವೀರನೆ॥
ಕೊಂದಪೆಂ ಪಾರ್ಥನ ಪತಾಕಿನಿಯನವನದಟ।
ನಂದಗೆಡಿಸುವೆನೆನ್ನ ವಿಕ್ರಮವನಚ್ಯುತನ।
ಮುಂದೆ ತೋರಿಸುವೆನಿನಿತರಮೇಲೆ ಸೋಲುಗೆಲೈವದು ಪುಣ್ಯವಶಮೆಂದನು॥೫॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಎಂದೊಡೆ= ಸುಧನ್ವನ ತಾಯಿಯು ಈ ರೀತಿ ಹೇಳಲು, ಎಲೆ ತಾಯೆ= ಎಲೌ ಜನನಿಯೇ, ಕೇಳ್= ಆಲಿಸುವವಳಾಗು, ಚಕ್ರಿಗೆ= ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಗೆ, ವಿಮುಖನಾಗಿ = ಸೋತು ಹೋದವನಾಗಿ,( ಜಯಿಸದೇ ಹೋದವನಾಗಿ)
ಬಂದೆನಾದೊಡೆ= ಬಂದವನಾದರೆ, ಆಂ= ನಾನು, ನಿನ್ನ= ನಿನ್ನಯ ಗರ್ಭದಿಂದ( ಹೊಟ್ಟೆಯಿಂದ,) ಉದಯಿಸಿದ= ಆವಿರ್ಭವಿಸಿದ(ಜನಿಸಿದ) ನಂದನನೇ= ಪುತ್ರನಾದೇನೆಯೇ( ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪರಾಜಿತನಾದರೆ, ನಿನ್ನ ಮಗನೆಂದು ಭಾವಿಸ-
ಬೇಡ) ಹಂಸಧ್ವಜನ = ಎನ್ನ ಪಿತನಾದ ಮರಾಳಧ್ವಜನ, ಕುಮಾರನೇ= ಪುತ್ರನೇ ? ಮೇಣು= ಇನ್ನೂ, ಹರಿ= ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ, ಕಿಂಕರನೆ= ಭಜಕನೇ ? ವೀರನೇ= ಪರಾಕ್ರಮಿಯೇ ? ಪಾರ್ಥನ= ಆ ಫಲುಗುಣನ, ಪತಾಕಿನಿಯನು= ವಾಹಿನಿಯನ್ನು, ಕೊಂದಪೆಂ= ಸಂಹಾರಮಾಡುತ್ತೇನೆ, ಅವನ= ಆ ಪಾರ್ಥನ, ಅಧಟಂ= ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು, ಅಂದಗೆಡಿಸುವೆಂ= ಛಂದೋಭಂಗಮಾಡುತ್ತೇನೆ, ಅಚ್ಯುತನ= ನಾಶರಹಿತನಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ, ಮುಂದೆ= ಎದುರಿನಲ್ಲಿ, ಎನ್ನ= ಎನ್ನಯ, ವಿಕ್ರಮವನು= ಆಟೋಪಾತಿಶಯವನ್ನು, ತೋರಿಸುವೆಂ= ತೋರಮಾಡುತ್ತೇನೆ, ಅನಿತರಮೇಲೆ= ಇಷ್ಟಾದಾಗ್ಯಾದರೂ, ಸೋಲಿಗೆಲುವುದು= ಅಪಜಯವನ್ನು, ಜಯವನ್ನೂ ಪಡೆಯುವುದು, ಪುಣ್ಯವಶಂ= ನನ್ನಯ ಪುಣ್ಯಾನುಸಾರಿಯಾಗಿರುತ್ತದೆ, ಎಂದನು= ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೇಳಿದನು.
ಅ॥ವಿ॥ ಚಕ್ರವುಳ್ಳವನು, ಚಕ್ರಿ= ಕೃಷ್ಣ, ಚಕ್ರಿ= ಹೆಣ್ಣು ಚಕ್ರವಾಕ, ಕೃಷ್ಣ, ನಂದನ= ಮಗ, ನಂದನವನ, ಗರ್ಭ= ಹೊಟ್ಟೆ, ಬಸಿರು, ಕುಮಾರ(ತ್ಸ) ಕುವರ(ತ್ಭ) ಪತಾಕ=ಧ್ವಜ, ಅದುಳ್ಳದ್ದು=ಪತಾಕಿನಿ, ಪೃಥೆಯ ಮಗ, ಪಾರ್ಥ- ಅರ್ಜುನ.
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಆಗ ಸುಧನ್ವನು ಎಲೌ ಮಾತೆಯೆ, ನಾನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿ ಬಂದರೆ(ವಿಮುಖನಾಗಿ ಬಂದರೆ ನಿನ್ನ ಗರರ್ಭದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಸುತನೆಂಬುವರೆ, ಅಸಹಾಯ ಶೂರನಾದ ಹಂಸಧ್ವಜನಿಗೆ ಕುಮಾರನೆ, ಮತ್ತು ಹರಿಕಿಂಕರನೆ, ವೀರನೆ ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಪಾರ್ಥನ ಪತಾಕಿನಿಯನ್ನು ನಾಶಮಾಡುವೆನು ಮತ್ತು ಅರ್ಜುನನ ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ಭಂಗಿಸುತ್ತೇನೆ, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಮುಂದೆ ನನ್ನ ಶಕ್ತಿಯನ್ನೆಲ್ಲಾ ತೋರ್ಪಡಿಸೈವೆನು, ಇಷ್ಟರಮೇಲೆ ಜಯಾಪಜಯಗಳೂ ನನ್ನ ಪುಣ್ಯ ಪರಿಪಾಕವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.
ಅನಿತರೊಳ್ ಕುವಲೆಯೆಂಬುವಳೋರ್ವಳಾ ಸುಧ।
ನ್ವನ ಸಹೋದರಿ ತಂದಳಾರತಿಯನನುಜ ಕೇ।
ಳನುವರದೊಳಿಂದು ಶೌರಿಗೆ ವಿಮುಖನಾಗಿ ನೀಂ ಬಂದೆಯಾದೊಡೆ ಮಾವನ॥
ಮನೆಯೊಳಾಂ ತಲೆಯೆತ್ತಿ ನಡೆವೆನೆಂತದರಿಂದೆ।
ವನಜಾಕ್ಷನಂ ಮೆಚ್ಚಿಸಾಹವದೊಳೆಂದು ಚಂ।
ದನದ ನುಣ್ಪಿಟ್ಟು ಕಪ್ಪುರವೀಳೆಯಂಗೊಟ್ಟು ಕಳುಹಿದಳ್ ಸೇಸೇದಳೆದು॥೬॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಅನಿತರೊಳ್= ಆ ವೇಳೆಯೊಳಗೆ, ಕುವಲೆಯೆಂಬ= ಕುವಲೆಯೆಂಬ ಹೆಸರುಳ್ಳ, ಅವಳೋರ್ವಳ್= ಅವಳೊಬ್ಬಳಾದ, ಆ ಸುಧನ್ವನ = ಆ ಸುಧನ್ವನೆಂಬವನ, ಸಹೋದರಿ=ತನ್ನೊಡಹುಟ್ಟಿದವಳು,ಆರತಿಯನು= ಆ ರಾತ್ರಿಕವನ್ನು, ತಂದಳು=ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಬಂದಳು, ಅನುಜ= ಸಹೋದರನಾದ ಸುಧ್ವನೆ, ಕೇಳು= ಎನ್ನಯ ನುಡಿಯನ್ನು ಲಾಲಿಸು, ಅನುವರದೊಳ್= ಆಹವದಲ್ಲಿ, ಇಂದು= ಈ ದಿನ, ಶೌರಿಗೆ= ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ, ವಿಮುಖನಾಗಿ=ಸೋತುಹೋದ-
ವನಾಗಿ, ನೀಂ= ನೀನು, ಬಂದೆಯಾದೊಡೆ= ಬಂದದ್ದೇ ಆದರೆ, ಮಾವನ= ಗಂಡನ ತಂದೆಯ, ಮನೆಯೊಳ್= ಗೃಹದಲ್ಲಿ,
ನಾಂ= ನಾನು, ತಲೆಯೆತ್ತಿ= ತಲೆಯನ್ನೆತ್ತಿಕೊಂಡು, ನಡೆಯೆನು= ನಡೆಯಲಾರೆನು( ನನಗೆ ಬಹು ಅಪಮಾನವಾಗುತ್ತದೆಂಬ ಭಾವವು) ನಾಂ= ನಾನಾದರೊ, ಅದರಿಂದ= ಅದಕ್ಕೋಸ್ಕರವಾಗಿ, ಪೇಳ್ದೆಂ= ಹೇಳಿದೆನು, ವನಜಾಕ್ಷನಂ= ಕಮಲಾಂಬಕ-
ನಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಯನ್ನು, ಮೆಚ್ಚಿಸು= ಒಲಿಯುವಂತೆ ಮಾಡು, ಎಂದು=ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೇಳಿ, ಚಂದನದ= ಶ್ರೀಗಂಧದಿಂದ ಮಾಡಿದ, ನೂಂಪಿಟ್ಟು= ಚುಕ್ಕೆಯನ್ನಿಟ್ಟು, ಕರ್ಪೂರವೀಳೆಯಂ= ಪಚ್ಚಕರ್ಪೂರವೇ ಮೊದಲಾದ ಸುವಾಸನಾ ದ್ರವ್ಯದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಅಡಿಕೆಲೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟವಳಾಗಿ, ಸೇಸೆದಳಿದು= ಮಂತ್ರಾಕ್ಷತೆಯನ್ನು ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಹಾಕಿ,ಕಳುಹಿದಳ್= ಆಶೀರ್ವಾದ ಮಾಡಿ ಕಳುಹಿಸಿಕೊಟ್ಟಳು.
ಅ॥ವಿ॥ ಸಹ+ಉದರಿ= ಸಹೋದರಿ, (ಗು. ಸಂ.)ವನಜದಂತೆ= ಅಕ್ಷಿಯುಳ್ಳವಳು, ವನಜಾಕ್ಷಿ,(ಉ. ಪೂ. ಬ.ಸ.) ಕಪ್ಪುರ(ತ್ಭ. ) ಕರೂಪೂರ( ತ್ಸ)ವೀಳೆಯವಂ ಕೊಟ್ಟು= ವೀಳೆಯಂಗೊಟ್ಟು, (ಕ್ರಿ. ಸ) ಆಗ ಅಷ್ಟರೊಳಗೆ ಸುಧನ್ವನ ಸಹೋದರಿಯಾದ ಕುವಲೆ ಎಂಬುವಳು ಆರತಿಯನ್ನು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಪಿಡಿದುಕೊಂಡು, ತಮ್ಮನಾದ ಎಲೈ ಸುಧನ್ವನೆ ನೀನೇನಾದರೂ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸೋತುಹೋದರೆ ನಾನಂತು ನಮ್ಮ ಮಾವನ ಮನೆಯಲ್ಲಿ, ತಲೆ ಎತ್ತಿಕೊಂಡುತಿರುಗಲಾರೆನು. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಎದುರುನಿಂತು ಜಯಶಾಲಿಯಾಗೆನುತ ಆರತಿಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ಅಕ್ಷತೆಯ ಕಾಳುಗಳನ್ನು ತಲೆಯಮೇಲೆ ಹಾಕಿ, ಕರ್ಪೂರವೇ ಮೊದಲಾದ ಸುವಾಸನೆಯ ದ್ರವ್ಯದಿಂದ ಯುಕ್ತಮಾದ ತಾಂಬೂಲವನ್ನುಕೊಟ್ಟು ಹೋಗಿಬಾರೆಂದು ಕಳುಹಿದಳು.
ಊರಸ ಕೇಳಾ ಸುಧನ್ವಂ ಬಳಿಕ ಜನನಿಸೋ।
ದರಿಯರಂ ಬೀಳ್ಕೊಂಡು ಪೊರಮಟ್ಟು ತನ್ನ ಮಂ।
ದಿರದ ಪೊರೆಗೈತರಲಿದಿರಾಗಿ ಪೊಂದಟ್ಟೆಯೊಳ್ ಸಂಪಗೆಯ ಪೂವನು॥
ಸರಸ ಪರಿಮಳಗಂಧ ಕರ್ಪೂರವೀಟಿಕೆಯ ।
ನಿರಿಸಿಕೊಂಡೊಲವಿಂದೆ ಬಂದಳಂಗಜನ ಜಯ।
ಸಿರಿ ತಾನೆನಲ್ ಪ್ರಭಾವತಿಯೆನಿಪವನರಾಣಿ ಸುಶ್ರೋಣಿ ಸರ್ಪವೇಣಿ॥೭॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಅರಸ=ರಾಜನಾದ ಜನಮೇಜಯರಾಯನೆ, ಕೇಳು= ಆಲಿಸು, ಆ ಸುಧನ್ವ= ಆ ಸುಧನ್ವನೆಂಬುವನು, ಬಳಿಕ = ಅನಂತರದಲ್ಲಿ, ಜನನೆ= ಮಾತೆಯನ್ನು, ಸೋದರಿಯರಂ= ಅಕ್ಕತಂಗಿ ಆದಿಯಾದವರನ್ನು, ಬೀಳ್ಕೊಂಡು= ಅವರನ್ನು ಕೇಳಿ ಅಪ್ಪಣೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು, ಪೊರಮಟ್ಟು = ಹೊರಟುಬಂದು, ತನ್ನ=ತನ್ನಯ, ಮಂದಿರದ= ಗೃಹದ, ಪೊರಗೆ= ಹತ್ತಿರದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ, ಐತರಲ್ಕೆ= ಬಂದವನಾಗಲು, ಅಂಗಜನ=ಮನಸಿಜನ, ಜಯ= ಜಯಿಸಿದ, ಸಿರಿ=ಶ್ರೀಯ ಮದವನ್ನು ಜಯಿಸಿದ ಜಯಲಕ್ಷ್ಮಿಯು, ತಾನ್= ತಾನೆ, ಎನಲ್=ಎಂಬುವ ಹಾಗೆ, ಅವನ=ಆ ಸುಧನ್ವನ, ಸುಶ್ರೋಣಿ= ಸೊಗಸಾದ ಕಟಿಪಶ್ಚಾದ್ಭಾಗವುಳ್ಳ, ಸರ್ಪವೇಣಿ= ಹಾವಿನಂತೆ ಜಡೆಯುಳ್ಳವಳಾದ, ಪ್ರಭಾವತಿಯೆನಿಪ= ಪ್ರಭಾವತಿಯೆಂದು ಅಭಿಧಾನವುಳ್ಳ, ರಾಣಿ= ರಾಜ್ಞಿಯು, (ಹೆಂಡತಿಯು) ಇದಿರಾಗಿ= ಎದುರು ಮುಖವಾಗಿ, ಪೊಂದಟ್ಟೆಯೊಳ್= ಚಿನ್ನದ ಹರಿವಾಣದಲ್ಲಿ, ಸಂಪಗೆಯ ಪೂವನು= ಚಂಪಕಾ ಪುಷ್ಪವನ್ನು, ಸರಸ=ರಸಯುಕ್ತವಾದ, ಪರಿಮಳ= ಸುಗಂಧದ್ರವ್ಯವನ್ನು ಕರ್ಪೂರ= ಪಚ್ಚ ಕರ್ಪೂರದಿಂದ ಯುಕ್ತವಾದ, ವೀಳೆಯವನು= ತಾಂಬೂಲವನ್ನು,ಇರಿಸಿಕೊಂಡು= ಇಟ್ಟುಕೊಂಡವಳಾಗಿ, ಒಲವಿಂದ= ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ, ಬಂದಳ್= ಐತಂದಳು.
ಅ॥ವಿ॥ ಪೊನ್ನಿನ+ತಟ್ಟೆ= ಪೊಂದಟ್ಟೆ (ಷ.ತ.)ರಸದೊಡನೆ ಸಹಿತವಾದ್ದು= ಸರಸ ( ಸಹ. ಪೂ. ಬಹು. ಸ.) ಸಿರೆ (ತ್ಭ) ಶ್ರೀ (ತ್ಸ) ಸುಷ್ಠು, ಶ್ರೋಣಿಯುಳ್ಳವಳು= ಸುಶ್ರೇಣಿ,(ಬ. ಸ. )ಸರೂಪದಂತೆ ವೇಣಿಯುಳ್ಳವಳು= ಸರ್ಪವೇಣಿ (ಉ.ಪೂ. ಬಹು.ಸ.)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಎಲೈ ಜನಮೇಜಯರಾಯನೆ ಋಲೆಸುವನಾಗು, ಬಳಿಕ ಸುಧನ್ವನು ತನ್ನ ಜನನಿಯನ್ನು ಸಹೋದರಿಯನ್ನು ಸಂತವಿಟ್ಟು ಹೊರಟು ತನ್ನ ಮನೆಯ ಮುಂಗಡೆಗೆ ಬರಲಾಗಿ, ಗಂಡನಿಗೆ ಎದುರಾಗಿ ಚಿನ್ನದ ಹರಿವಾಣದಲ್ಲಿ ಚಂಪಕಾ ಕುಸುಮವನ್ನು ಪರಿಮಳಯುಕ್ತವಾದ ಸುಗಂಧವನ್ನು ಪಚ್ಚಕರ್ಪೂರಯುತಮಾದ ವೀಳೆಯವನ್ನು ಇರಿಸಿಕೊಂಡು ಬಲು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಮನಸಿಜನ ಜಯಲಕ್ಷ್ಮಿಯೇ ತಾನು ಎನ್ನುವಂತೆ ಸುಧನ್ವನ ಧರ್ಮಪತ್ನಿಯು, ಪಟ್ಟಮಹಿಷಿಯು ಆದ, ಪ್ರಭಾವತಿಯೆಂಬ ಹೆಸರುಳ್ಳವಳು ಬಂದಳು.
ಚಂದ್ರಮಂಡಲ ಸದೃಶ ವದನದೆಳನಗೆಯ ನವ।
ಚಂದಿರಿಕೆಯೆನಲ್ ಮೇಲುದಿನ ದುಕೂಲಂ ಮೆರೆಯೆ।
ಚಂದ್ರತಿಲಕದ ರಾಗಮುಂ ಚಿತ್ತದನುರಾಗಮಂ ಸೂಚಿಸುವಂತೆ ಸೊಗಸೆ॥
ಇಂದ್ರನೀಲದ ಮಣಿಯ ಮಿರುಗುವ ಲಲಿತಕಾಂತಿ।
ಸಾಂದ್ರಮಾದವೊಲೆಸೆವಳಕಪಾಶದಿಂದೆ ನಯ।
ನೇಂದ್ರೆಯಮನುರೆ ಕಟ್ಟಿ ಕೆಡಪದಿರಳೆಂಬಿನಂ ರಂಜಿಸಿದಳಾ ಮೃಗಾಕ್ಷಿ॥೮॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಆ ಮೃಗಾಕ್ಷಿ= ಕುರಂಗಾಕ್ಷಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯು, ಚಂದ್ರಮಂಡಲ=ಇಂದು ಬಿಂಬಕ್ಕೆ, ಸದೃಶ= ಸಮವಾಗುಳ್ಳ, ವದನದ= ಆಸ್ಯದಿಂದ ಯುತಳಾದ, ಎಳೆನಗೆಯ= ಮಂದಹಾಸವೆಂಬುವ, ನವಚಂದ್ರಿಕೆಯ= ನೂತನಮಾದಜ್ಯೋತ್ಸ್ನವೆಂಬಂತಿರುವ, ಮೇಲುದಿನ= ಮೇಲು ಹೊದಿಕೆಯ,(ಸೆರಗಿನ) ದುಕೂಲಂ= ಪಟ್ಟೆಯ ವಸ್ತ್ರವು, ಮೆರೆಯೆ= ಕಾಂತಿಯಿಂದೊಪ್ಪುತಿರಲು, ಚಂದ್ರ= ಸಿಂಧೂರದಿಂದ ಮಾಡಿದ, ತಿಲಕದ= ಊರ್ಧ್ವರೇಖೆಯು, ( ಉದ್ದವಾದ ನಾಮವುಳ್ಳ) ರಾಗಮುಂ= ರಕ್ತ ಬಣ್ಣವು, ಚಿತ್ತದ= ತನ್ನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿರುವ, ಅನುರಾಗಮಂ= ಪ್ರೇಮವನ್ನು, ಸೂಚಿಪಂತೆ= ತೋರ್ಪಡಿಸುವ ಅಂದದಿಂದ, ಸೊಗಸೆ= ಪ್ರಕಾಶಯುತಮಾಗಿರಲು, ಇಂದ್ರನೀಲಮಣಿಯ= ಇಂದ್ರನೀಲವೆಂಬ ರತುನದಂತೆ, ಮಿರುಗುವ= ಹೊಳೌಯುವ, ಲಲಿತ=ಮನೋಹರಮಾದ, ಕಾಂತಿ= ಶೋಭೆಯು, ಸಾಂದ್ರ= ಒತ್ತು(ದಟ್ಟವು) ಆದವೋಲ್= ಆದರೀತಿಯಿಂದ, ಎಸೆವ= ಹೊಳೆಯುವ, ಅಳಕ= ಮೂಗೂದಲಿನಿಂದ ವ್ಯಾಪ್ತವಾದ, ಪಾಶದಿಂ= ಜಟೆಯೆಂಬ ಪ್ರಗ್ರಹದಿಂದ, ನಯನೇಂದ್ರಿಯವನು= ನೋಟವನ್ನು, ಉರೆ= ಬಹುವಾಗಿ, ಕಟ್ಟಿ= ಬಂಧಿಸಿ, ಕೆಡಪದೆ= ಬೀಳುಗೊಡದೆ, ಇರಳು= ಇರಲಾರಳು, ಎಂಬಿನಂ= ಎನ್ನುವ ರೀತಿಯಿಂದ, ರಂಜಿಸಿದಳು= ಪ್ರಕಾಶಿಸಿದಳು.
ಅ॥ವಿ॥ ನೇತ್ರ+ಇಂದ್ರಿಯ=ನೇತೂರೇಂದಿಯ,( ಗುಣ. ಸಂ.) ಹಗ್ಗ (ತ್ಭ. ) ಪ್ರಗ್ರಹ, ( ತ್ಸ) ಶೃಂಗಾರ( ತ್ಸ)ಸಿಂಗೆರ (ತ್ಭ) ಚಿತ್ತ= ಮನಸ್ಸು, ಒಂದು ನಕ್ಷತ್ರ, ಜಡೆ (ತ್ಭ) ಜಟಾ (ತ್ಸ) ಮೃಗದಂತೆ, ಅಕ್ಷಿಯುಳ್ಳವಳು, ಮೃಗಾಕ್ಷಿ ( ಉ. ಪೂ. ಬಹು. ಸ.)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಆಗ ಕುರಂಗಾಕ್ಷಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯು ಚಂದ್ರಮಂಡಲಕ್ಕೆ ಸದೃಶಮಾದ ಮುಖವು, ಮಂದಹಾಸವೆಂಬ ನವ ಚಂದ್ರಿಕೆಯಂತೆ ಕಂಗೊಳಿಪ ಶರಗುಳ್ಳ ದುಕೂಲವು, ಪ್ರಕಾಶಿಸಲು, ಫಣೆಯಲ್ಲಿ ಧರಿಸಿರುವ ಚಂದ್ರದ ತಿಲಕದ ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣವು, ಹೃದಯದಲ್ಲಿರುವ ಸ್ನೇಹವನ್ನು ಸೂಚಿಸುವಂತೆ ಶೃಂಗಾರವಾಗಿರಲು, ಇಂದ್ರನೀಲ ಮಣಿಯಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ ಕೋಮಲವಾದ ಕಾಂತಿಯ ನಿಬಿಡವು, ಆದ ರೀತಿಯಿಂದ ಶೋಭಿಸುವ ಮುಂಗುರುಳುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ, ಜಡೆಯೆಂಬ ಹಗ್ಗದಿಂದ, ನಯನೇಂದ್ರಿಯವನ್ನು, ಕಟ್ಟಿ ಕೆಡವದೇ ಎರುವುದಿಲ್ಲ ಎಂಬ ರೀತೆಯಿಂದ ಶೋಭಿಸಿದಳು.
ಸ್ಫುರಿವೊಳ್ದೊಡೆಯ ಬೆಡಗಿನ ನಡೆಯ ನಿರಿಯ ಸಿಂ।
ಗರದುಡೆಯ ತೆಳ್ವಾದಸಿಯ ಪೊಡೆಯ ಚೆಲ್ವುದಳೆ।
ದುರದೆಡೆಯ ನಿಂಬುಗೊಂಡಿಟ್ಟೆಡೆಯ ಬಲ್ಮೊಲೆಯ ಪೊಳೆವ ಕಣ್ಮಲರ ಕಡೆಯ॥
ತ್ವರಿಪ ಭುಜವಲ್ಲರಿಯ ತೊಡವುಗಳ ಮೈಸಿರಿಯ।
ಬಿರಿಮುಗುಳ ಕಬರಿಯ ಕಲೆಗಳಿಡಿದ ಸೌಂದರಿಯ।
ದರಸಿ ನಿಜಪತಿಯ ಮುಂದಚ್ಚರಿಯ ಬಗೆಗೊಂಡಳಂದು ಬೇರೊಂದು ಪರಿಯ॥೯॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಅರಸಿ= ಪಟ್ಟಮಹಿಷಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯು, ನಿಜಪತಿಯ= ತನ್ನ ಗಂಡನಾದ ಸುಧನ್ವನ, ಮುಂದು= ಎದುರಾಗಿ, ಅಂದು= ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಸ್ಫುರಿಸುವ= ಪ್ರಕಾಶಿಸುತ್ತಲಿರುವ, ಒಳ್ದೊಡೆಯ= ಒಳಭಾಗದ ಊರು ಪ್ರದೇಶವುಳ್ಳ. ಬೆಡಗಿನ= ಠೀವಿಯಿಂದ ಯುತವಾದ, ನಡೆಯ= ಗಮನವುಳ್ಳವಳಾದ, ನಿರಿಯ= ನೆರಿಗೆ ಹಿಡಿದು, ಸಿಂಗರದ= ಶೃಂಗಾರವುಳ್ಳ, ಉಡಿಗೆಯ= ಉಟ್ಟಿರುವ ವಸ್ತ್ರದ, ತೆಳ್ವಾದ= ತೆಳುವಾದ( ಕೃಶವಾದ) ಅಸಿಯ= ಸೊಂಟಪ್ರದೇಶವುಳ್ಳ,(ಮಧ್ಯಭಾಗವುಳ್ಳ) ಪೊಡೆಯ= ಉದರದ, ಚಲ್ವ= ಸೊಗಸನ್ನು, ದಳೆದ=ಪಡೆದಿರುವ, ಉದರ= ಎದೆಯಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ, ಎಡೆಯನು= ಸ್ಥಳವನ್ನು, ಇಂಬುಗೊಂಡು= ವ್ಯಾಪಿಸಿಕೊಂಡು, (ಕಾಂತಿಯಂ ಹೊಂದಿ ), ಇಟ್ಟೆಡೆಯ= ಸ್ಥಾನವನೊಡಗೊಂಡಿರುವ, ಬಲ್ಮೊಲೆಯ= ಬಲವಾದ (ದಪ್ಪವಾದ ) ಸ್ತನಯುಗ್ಮಗಳ, ಪೊಳೆವ=ಪ್ರಕಾಶಿಸುತ್ತಿರುವ,ಕಣ್ಮಲರ= ಕಮಲಪತ್ರದಂತೆ ಆಯತಮಾದ ನೇತ್ರಗಳ, ಕಡೆಯ= ಕಡೆಯಭಾಗವುಳ್ಳ( ಕೊನೆ-
ಗಣ್ಣನೋಟವುಳ್ಳ), ತ್ವರಿಪ= ಆತುರಪಡುತ್ತಿರುವ, ಭುಜವಲ್ಲರಿಯ= ಲತೆಯೋಪಾದಿಯಲ್ಲಿರುವ ಬಾಹುಗಳುಳ್ಳ, ತೊಡವುಗಳ= ಧರಿಸಿರುವ ಕುಪ್ಪಸದ ಮತ್ತು ಹಸ್ತಾಭರಣವೇ ಮೊದಲಾದ ವಸ್ತುಗಳ, ಮೈಸಿರಿಯ= ದೇಹದ ಪ್ರಕಾಶಮುಳ್ಳ, ಬಿರಿಮುಗುಳ= ವಿಕಶಿಸಿದ ಮುಗುಳುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ, ಕಬರಿಯ= ಕಬರಿಯನ್ನುಳ್ಳ( ಕೂದಲು ಗಂಟುಳ್ಳ), ಕಲೆಗಳ=ಪ್ರಕಾಶಗಳು, ಇಡಿದ= ವ್ಯಾಪ್ತಮಾದ, ಸೌಂದರ್ಯದ= ಲಾವಣ್ಯವುಳ್ಳ, ಬೇರೊಂದುಪರಿಯ= ನೂತನಾಕಾರವುಳ್ಳ, ಅಚ್ಚರಿಯ=ಸೋಜಿಗದ, ಬಗೆಗೊಂಡಳು= ಚಂದವನ್ನುಂಟುಮಾಡಿದಳು.
ಅ॥ವಿ॥ ಒಳ್ಳಿತ್ತು, ತೊಡೆ-ಒಳ್ದೊಡೆ (ವಿ.ಪೂ. ಕ.) ಅಲರಿನಂತೆ, ಕಣ್ಮಲರ್ ( ಉ.ಉತ್ತ. ಕ. ) ಮುಕುಳ (ತ್ಸ) ಮೊಗ್ಗು(ತ್ಭ) ಅಚ್ಚರಿ( ತ್ಭ) ಆಶ್ಚರ್ಯ (ತ್ಸ)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಪಟ್ಟಮಹಿಷಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯ ಹೊಳೆಯುವ ಒಳ ತೊಡೆಯು ಠೀವಿಯಿಂದ ಕೂಡಿರುವ ಮಂದಗಮನವುಳ್ಳ ನೆರಿಗೆಯ ಅಲಂಕಾರದಿಂದ ಕೂಡಿರುವ ಪೀತಾಂಬರವು, ಸಿಂಹದ ಮಧ್ಯದಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶವು, ಚೆಲ್ವನ್ನುಹೊಂದಿರುವ ಉರದೇಶದಲ್ಲಿ ಇಂಬುಗೊಂಡು ಸ್ಥಳವನ್ನಾಕ್ರಮಿಸಿರುವ,ದುಂಡಾದ ಮತ್ತು ದಪ್ಪವಾದ ಕುಚಗಳು, ಕಮಲಪತ್ರದಂತೆ ವಿಶಾಲವಾದ ನೇತ್ರವು ಬಳ್ಳಿಯಂತೆ ಕೋಮಲವಾದ ತವಕ ಪಡುತ್ತಿರುವ ಬಾಹುಗಳು ತೊಡವುಗಳ ಕಾಂತಿಯಿಂದೊಪ್ಪುವ ಅಂಗಾಂಗವು, ಅರಳಿದ ಮೊಗ್ಗುಗಳಿಂದ ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ ಕಬರಿಯು( ತುರುಬು) ಕಲೆಗಳಿಂದ ತುಂಬಿದ ಲೃವಣ್ಯವೂ, ಉಳ್ಳವಳಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯು ತನ್ನ ವಲ್ಲಭನ ಮುಂಗಡೆ ನಿಂದು ವಿಜಾತೀಯವಾದ ಲಕ್ಷಣಗಳಿಂದ ಶೋಭಿಸಿದಳು.
ಮುಡಿಯ ಪೊಸಮಲ್ಲಿಗೆಯ ಸೂಸುವೆಳನಗೆಯ ಸವಿ।
ನುಡಿಯ ಬಾಯ್ದೆರೆಯ ಹೊಳೆಹೊಳೆವ ದಶನದ ಮಿಸುಪ।
ಕಡೆಗಣ್ಣ ತೊಳಗುವ ನಖಾವಳೆಯ ಥಳಥಳಿಪ ಕಂಠಮಾಲೆಯ ಮುತ್ತಿನ॥
ತೊಡವುಗಳ ಘನಸಾರದನುಲೇಪನದ ಸಣ್ಣ ।
ಮಡಿದುಕೂಲದ ಬೆಳ್ವೊಗರ್ ಕೋಮಲಾಂಗದೊಳ್।
ಬಿಡದೆ ಪಸರಿಸೆ ಚಂದ್ರಕಾಂತದಿಂ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಪುತ್ತಳಿವೊಲವಳೆಸೆದಳು॥೧೦॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಅವಳ್= ಆ ಸುಧನ್ವನ ಪತ್ನಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯು, ಮುಡಿಯ= ಕಬರಿಯಲ್ಲಿನ, ಹೊಸಮಲ್ಲಿಗೆಯ= ನೂತನವಾದ ಮಲ್ಲಿಕಾ ಪುಷ್ಪವನ್ನು , ಸೂಸುವ= ಚೆಲ್ಲುತ್ತಿರುವ, ಎಳೆನಗೆಯ= ಮಂದಹಾಸಯುತವಾದ, ನುಡಿಯ= ವಚನಗಳುಳ್ಳ( ಮಾತುಗಳು) ಬಾಯ್ದೆರೆಯ= ಬಾಯಿಯನ್ನು ತೆರೆಯಲಾಗಿ, ಹೊಳೆಹೊಳೆವ= ಅತ್ಯಂತವಾಗಿ ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ, ದಶನದ= ರದನದ, ಮಿಸುಪ= ಪ್ರಕಾಶಿಸುತ್ತಿರುವ, ಕಡೆಗಣ್ಣ= ಕಣ್ಣಿನ ಕೊನೆಯ ನೋಟವುಳ್ಳ, ತೊಳಗುವ= ಹೊಳೆಯುತ್ತಿರುವ, ನಖಾವಳಿಯ= ಕರಜಗಳ ಪಙ್ತಿಗಳ, (ಕರಜ=ಉಗುರು), ಥಳಥಳಿಪ= ಅತ್ಯಂತವಾಗಿ ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ, ಕಂಠಮಾಲೆಗಳ= ಕಂಠಾಭರಣಗಳ ಹಾರಗಳುಳ್ಳ, ಮುತ್ತಿನ= ಮೌಕ್ತಿಕಗಳಿಂದ ಮಾಡಿದ, ತೊಡವುಗಳ, ಒಡವೆಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ, ಘನ= ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ, ಸಾರದ= ಸುವೃಸನೆಯುಳ್ಳ ಸುಗಂಧದಿಂದ, ಅನುಲೇಪದ=ಆ ಗಂಧವೇ ಆದಿಯಾದ ಪದಾರ್ಥವುಳ್ಳ, ಸಣ್ಣ = ಭಾರವಿಲ್ಲದ, ಮಡಿ= ಒಗೆದಿರುವಂಥ,ದುಕೂಲದ= ಪಟ್ಟೆವಸ್ತ್ರದ,ಬೆಳ್ವೊಗರು= ಬಿಳೀಕಾಂತಿಯು, ಕೋಮಲಾಂಗದೋಳ್=ಮನೋಹರವಾದ ದೇಹದಲ್ಲಿ, ಬಿಡದೆ= ತಪ್ಪದೆ, ಪಸರಿಸೆ= ವೃದ್ಧಿಹೊಂದುತ್ತಿರಲು, ಚಂದ್ರಕಾಂತದಿಂ = ಚಂದ್ರಕಾಂತದ ಕಲ್ಲಿನಿಂದ, ನಿರ್ಮಿಸಿದ= ನಿರ್ಮಾಣಮಾಡಿದ, (ರಚಿಸಿದ, ಮಾಡಿದ ), ಪುತ್ಥಳಿಯೋಲ್= ಪ್ರತಿಮೆಯಂತೆ, (ಬೊಂಬೆಯಂತೆ) ಎಸೆದಳ್= ಪ್ರಕಾಶಿಸಿದಳು.
ಅ॥ವಿ॥ ಮಲ್ಲಿಗೆ (ತ್ಭ) ಮಲ್ಲಿಕಾ (ತ್ಸ), ಬಾಯ್+ತೆರೆ= ಬಾಯ್ದೆರೆ, ತ ಕಾರಕ್ಕೆ ದಕಾರ ಆದೇಶ ಸಂ, ಮುತ್ತು(ತ್ಭ) ಮೌಕ್ತಿಕ (ತ್ಸ)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಕಬರಿಯಲ್ಲಿನ ಹೊಸಮಲ್ಲಿಗೆಯ ಕುಸುಮಗಳನ್ನು ಸುರಿಸುತ್ತಿರುವ ಕಿರುನಗೆಯುಳ್ಳ ನುಡಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ, ಬಾಯಿಯನ್ನು ತೆರೆಯಲು ಅತ್ಯಂತವಾಗಿ ಹೊಳೆಯುವ ದಂತ ಪಙ್ತಿಗಳು, ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ ಕಡೆಗಣ್ಣಿನ ನೋಟವು, ಥಳಥಳನೆ ಹೊಳೆಯೈವ ಕಂಠಮಾಲೆಯಲ್ಲಿರುವ ಮುತ್ತಿನ ಸರದ ಕಾಂತಿಯು, ಒಗೆದ ವಸ್ತ್ರವನ್ನು ಧರಿಸಿರುವುದರ ಕಾಂತಿಯತಿಶ-
ವು, ಇವುಗಳು ಪ್ರಭಾವತಿಯ ಕೋಮಲವಾದ ಅಂಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಾಶಿಸಲಾಗಿ ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆಯಿಂದ ಮಾಡಿಟ್ಟ ಪ್ರತಿಮೆಯೋ ಎಂಬಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಿಸಿದಳು.
ಕರಯುಗದೊಳಾಂತ ಪೊಂದಟ್ಟೆಯನದರ ಮೇಲೆ।
ಪರೆಪಿರ್ದ ಸಂಪಗೆಯ ಪೂಗಳಂ ತನ್ನ ಮೆ।
ಯ್ಯೊರಗೆ ಸರಿಯಾದಪುವೆನೋಡೆಂದು ತೋರ್ಪಂತೆ ಕೊಂಡುಬಂದಿದಿರೆ ನಿಂದ॥
ತರಳೆಯಂ ಕಡೆಗಣ್ಣೊಳೊಯ್ಯನೀಕ್ಷಿಸಿ ನಗುತೆ।
ಸರಸ ಪರಿಮಳ ನವ್ಯ ಕುಸುಮಂಗಳಂ ಕೊಂಡು।
ಭರದಿಂದೆ ಕೊಳುಗುಳಕೆ ಪೊರಮಡುವ ಗಮನದಿಂ ಕಾಂತೆಗವನಿಂತೆಂದನು॥೧೧॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಕರಯುಗದೊಳ್= ಎರಡು ಹಸ್ತಗಳಿಂದಲೂ, ಆಂತ=ಧರಿಸಿರುವ, ಪೊಂದಟ್ಟೆಯನು= ಚಿನ್ನದ ಹರಿವಾಣವನ್ನು( ತಬಕವನ್ನು) ಅದರಮೇಲೆ= ಆ ಹರಿವಾಣದ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ , ಪರೆಪಿರ್ದ=ವಿಸ್ತರಿಸಿರ್ದ, ಸಂಪಗೆಪೂಗಳಂ= ಚಂಪಕಾ ಕುಸುಮಗಳನ್ನು, ತನ್ನ=ತನ್ನಯ, ಮೈಸಿರಿಗೆ=ಅಂಗದ ಕಾಂತಿಗೆ, ಸರಿಯಾದಪವೆ= ಹೋಲಿಕೆಯಾಗುತ್ತದೆಯೆ? ನೋಡು=ಈಕ್ಷಿಸು, ಎಂದು= ಎಂಬುದಾಗಿ, ತೋರ್ಪಂತೆ= ತೋರಿಸುವಹಾಗೆ, ಕೊಂಡುಬಂದು= ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಬಂದು, ಇದಿರೆ= ಎದುರಿನಲ್ಲಿ, ನಿಂದು= ನಿಂತುಕೊಂಡಿರುವವಳಾದ, ತರಳೆಯಂ=ತನ್ನ ರಾಣಿಯನ್ನು,
( ಸ್ತ್ರೀಯನ್ನು) ಕಡೆಗಣ್ಣೊಳು=ಕಡೆಗಣ್ಣಿನ ನೋಟದಿಂದ, ಒಯ್ಯನೆ= ನಿಧಾನವಾಗಿ, ಈಕ್ಷಿಸಿ = ನೋಡಿದವನಾಗಿ, ನಗುತ= ಹರ್ಷಿಸುತ್ತ, ಸರಸ= ರಸಯುಕ್ತವಾದ, ಪರಿಮಳ= ಸುವಾಸನೆಯ ದ್ರವ್ಯ,ನವ್ಯ= ನೂತನವಾದ, ಕುಸುಮಂಗಳಂ = ಪುಷ್ಪಗಳನ್ನು, ಕೊಂಡು=ಗ್ರಹಿಸಿದವನಾಗಿ, ಭರದಿಂದ= ಶೀಘ್ರವಾಗಿ, ಕೊಳುಗುಳಕೆ= ಆಹವಕ್ಕೆ, ಪೊರಮಡುವ= ಹೊರಡತಕ್ಕ, ಗಮನದಿಂ= ಹೊರಡಲುದ್ಯುಕ್ತನಾಗಿ, ಕಾಂತೆಗೆ= ಪ್ರಿಯಳಾದ(ಪತ್ನಿಯಾದ) ಪ್ರಭಾವತಿಗೆ, ಅವಂ= ಆ ಸುಧನ್ವನು, ಇಂತೆಂದನು= ಈ ಪ್ರಕಾರವಾಗಿ ಹೇಳಿದನು.
ಅ॥ವಿ॥ ಕರ= ಕಿರಣ, ಕೈ, ಆನೆಯ ಸೊಂಡಿಲು, ಪೊಗದಿ, ಚಂಪಕಾ ತ್ಸ. ಸಂಪಗೆ ತ್ಭ. ನವರತ್ನಗಳು- ವಜ್ರ, ವೈಢೂರ್ಯ, ಗೋಮೇಧಿಕ, ಪುಷ್ಯರಾಗ, ನೇಲ, ಮರಕತ, ಮಾಣಿಕ್ಯ, ವಿದ್ರುಮ, ಮೌಕ್ತಿಕ.
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಆಗ ಪ್ರಭಾವತಿಯು ಎರಡು ಕೈಗಳಿಂದಲೂ ಹಿಡಿದಿರುವ ಚಿನ್ನದ ತಟ್ಟೆಯನ್ನು ಅದರಮೇಲೆ ಹರಡಿದ್ದ ಚಂಪಕಾ ಕುಸುಮವನ್ನು ತನ್ನ ದೇಹ ಕಾಂತಿಗೆ ಸಮವಾಗಿರುತ್ತವೆಯೇ ನೋಡು ಎಂಬುದಾಗಿ ತೋರ್ಪಂತೆ ಬಂದು ನಿಂತಿರುವ ಚಂಚಲಾಕ್ಷಿಯಾದ ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು ಕಡೆಗಣ್ಣಿನ ನೋಟದಿಂದ ಈಕ್ಷಿಸಿ, ನಗುತ್ತ ರಸಯುಕ್ತಮಾದ ಸುಗಂಧದ್ರವ್ಯವನ್ನು ಮತ್ತು ಪುಷ್ಪವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಭರದಿಂದ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೊರಡುವ ವೈಭವದಿಂದ ಪ್ರಭಾವತಿಗೆ ಇಂತೆಂದನು.
ಕಾಂತೆ ಕೇಳಿಂದು ಸಮರದೊಳರ್ಜುನಂಗೆ ಮಾ।
ರಾಂತವನ ಬಿಂಕಮಂ ಮುರಿವೆನಾ ಹರಿಖಲಬಕಸು।
ರಾಂತಕಂ ಬಂದೊಡಾತನ ಮುಂದೆ ತೋರಿಸುವೆನೆನ್ನ ಭುಜವಿಕ್ರಮವನು॥
ನಾಂ ತಳೆವೆನಾರ್ಪಿಂದೆ ವಿಜಯಮಂ ಮೀರ್ದೊಡೆ ಭ।
ವಾಂತರವನೈದಿ ಸನ್ಮುಕ್ತಿಯಂ ಪಡೆದಪೆಂ।
ನೀಂ ತಳಮಳಿಸದಿರೆಂದಿನಿಯಳಂ ಸಂತೈಸಿ ಪೊರಮಡಲ್ ತಡೆದೆಂದಳ್॥೧೨॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಅವಂ= ಆ ಸುಧನ್ವನು, ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು ಕುರಿತು, ಕಾಂತೆ= ಪ್ರಕಾಶಯುತಳಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯೇ !
ಕೇಳು= ಆಲಿಸು, ಇಂದು =ಈ ದಿನ, ಸಮರದೊಳು=ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ, ಅರ್ಜುನಂಗೆ= ಪಾರ್ಥನಿಗೆ, ಮಾರಾಂತು= ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿ, ಅವನ= ಆ ಅರ್ಜುನನ, ಬಿಂಕಮಂ= ಅಹಂಭಾವವನ್ನು, ಮುರಿವೆಂ= ಹೋಗಲಾಡಿಸುತ್ತೇನೆ, ಆ ಹರಿ= ಆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಮೂ-
ರ್ತಿಯು, ಖಲ= ನೀಚನಾದ, ಬಕ= ಬಕಾಸುರನಿಗೆ, ಆಂತ= ಯಮಪ್ರಾಯನಾದ, ಭೀಮಸೇನನು, ಬಂದೊಡೆ= ಬಂದಾಗ್ಯೂ, ಆತನ= ಆ ಭೀಮಸೇನನ. ಮುಂದೆ= ಎದುರಾಗಿ, ಎನ್ನ=ನನ್ನಯ, ಭುಜವಿಕ್ರಮಮಂ= ಬಾಹುಗಳ ಪರಾಕ್ರ-
ಮಾತಿಶಯವನ್ನು, ತೋರಿಸುವೆನು= ತೋರ್ಪಡಿಸುತ್ತೇನೆ, ಆಂ= ನಾನಾದರೊ, ಆರ್ಪಿಂದ= ಬಾಹುಬಲದಿಂದ, ವಿಜಯಮಂ= ಜಯವನ್ನು, ತಳೆವೆಂ= ಪಡೆಯುತ್ತೇನೆ, ಮೀರ್ದೊಡೆ= ಕೈ ಮಿಂಚಿಹೋದರೆ, ಭವಾಂತರವಂ= ಈ ಸಂಸಾರಾಂತರವನ್ನು, ಐದಿಸದ= ಪುನಃ ಸೇರಿಸದ, ಮುಕ್ತಿಯಂ= ಬಿಡುಗಡೆಯನ್ನು, ಎಂದರೆ ಮೋಕ್ಷ ಸುಖವನ್ನು, ಪಡೆದಪೆಂ= ಸಂಪಾದಿಸುತ್ತೇನೆ, ನೀಂ=ನೀನಾದರೊ, ಕಳವಳಿಸದೆ= ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಚಿಂತಿಸದೆ,ಇರೆಂದು=ಇರುತಿರು ಎಂಬುದಾಗಿ, ಇನಿಯಳಂ= ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರಳಾದ ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು, ಸಂತೈಸಿ= ಸಮಾಧಾನವನ್ನು ಪಡಿಸಿ, ಪೊರಮಡಲ್= ಮುಂದೆ ಹೊರಡಲಾಗಿ, ತಡದು= ತನ್ನ ಪತಿಯನ್ನು ಅಡ್ಡಗಟ್ಟಿ, ಇಂತೆಂದಳು= ಈ ಪ್ರಕಾರವಾಗಿ ಪೇಳಿದಳು,.
ಅ॥ವಿ॥ ಅಂತಕ= ಕೊನೆಗಾಣಿಸತಕ್ಕವನು, (ಯಮನು) ವಿಕ್ರಮ= ಪರಾಕ್ರಮ, ವಿಕ್ರಮ ಚಕ್ರವರ್ತಿ, ಮುಕ್ತಿ ತ್ಸ. ಮುಕುತಿ ತ್ಭ.
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಎಲೆ ಕಾಂತಿಯಿಂದ ಶೋಭಿಸುವ ಪ್ರಭಾವತಿಯೇ ಕೇಳು, ಈ ದಿನ ಕಾಳಗದಲ್ಲಿ ಪಾರ್ಥಂಗೆ ಎದುರಾಗಿ ಅವನ ಬಿಂಕವನ್ನು ಮುರಿಯುವೆನು. ಆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನೂ, ಬಕನನ್ನು ಭೀಮಸೇನನೂ ಬಂದಾಗ್ಯೂ ಅವರ ಮುಂದೆ ನನ್ನ ಭುಜಬಲ ಪರಾಕ್ರಮಾತಿಶಯವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತೇನೆ. ನೃನು ನನ್ನ ಬಾಹು ಬಲದಿಂದ ಜಯವನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತೇನೆ, ಒಂದುವೇಳೆ ಹಾಗೆ ಗೆಲವು ದುರ್ಲಭವಾದರೆ ಈ ಪ್ರಾಪಂಚಿಕ ಸುಖದುಃಖಾದಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿರುವ ಸಾಗರದಂತಹ ಸಂಸಾರ ತಾಪತ್ರಯಂಗಳಂ ತ್ಯಜಿಸಿ ಮೋಕ್ಷ ಸುಖವನ್ನು ಹೊಂದುವೆನು. ನೀನು ಭಯಪಡದೆ ಇರು ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೇಳಿ ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು ಸಂತೈಸಿ ಹೊರಡಲು, ಆಗ ಪ್ರಭಾವತಿಯು ವಲ್ಲಭನ ಪ್ರಯಾಣವನ್ನು ತಡೆದು ಇಂತೆಂದಳು.
ಯುಕ್ತಮಲ್ಲಿದು ರಮಣ ನಿನಗೆ ಕೇಳ್ ಕಾದುವಾ।
ಸಕ್ತಿಯಿಂ ಚಕ್ರಿಗಭಿಮುಖನಾದ ಬಳಿಕಲ್ಲಿ।
ಮುಕ್ತಿಯಲ್ಲದೆ ಬೇರೆ ಜಯಮುಂಟೆ ಜನಿಸದು ವಿವೇಕಸಂತತಿ ನಿನ್ನೊಳು॥
ವ್ಯಕ್ತದಿಂ ತನಗೊಂದಪತ್ಯಮುಲದಯಿಸದೊಡೆ ವಿ।
ರಕ್ತಿಯಿಂ ಕೈವಲ್ಯಮಾದಪುದೆ ಸಮರಕು।
ದ್ಯುಕ್ತನಪ್ಪಾತಂಗೆ ಸಂತಾನಮಿಲ್ಲದಿರಲಪ್ಪುದೇ ಹೇಳೆಂದಳು॥೧೩॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ರಮಣ=ವಲೂಲಭನೆ! ಇದು=ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ಹೊರಡುವುದು, ನಿನಗೆ= ನಿನಗಾದರೊ, ಯುಕ್ತಂ ಅಲ್ಲ= ಸರಿಯಾದದ್ದು ಆಗಿರುವುದಿಲ್ಲ , ಕೇಳ್=ಆಲಿಸು, ಕಾದುವ= ಜಗಳವಾಡುವ,ಆಸಕ್ತಿಯಿಂ= ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ, ಚಕ್ರಿಗೆ= ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಸ್ವಾಮಿಗೆ,ಅಭಿಮುಖವಾದ= ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿ ನಿಂತ, ಬಳಿಕ= ಅನಂತರದಲ್ಲಿ, ಊಲ್ಲಿ= ಆ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ, ಎಂದರೆ ಯುದ್ಧರಂಗದಲ್ಲಿ,ಮುಕ್ತಿ= ಮೋಕ್ಷ ಸುಖವು, (ಸ್ವರ್ಗಪ್ರಾಪ್ತಿಯು), ಅಲ್ಲದೆ= ಹೊರತಾಗಿ, ಬೇರೆ= ಇತರಮಾದ, ಜಯಂ= ಗೆಲುವು, ಉಂಟೆ=ಲಭಿಸುವುದೆ! ನಿನ್ನೊಳು= ನಿನ್ನಲ್ಲಿ, ವಿವೇಕ ಸಂತತಿ= ತಿಳಿವಳಿಕೆಯಿಂದುಂಟಾಗುವ ವಂಶಾಭಿವೃದ್ಧಿಯು, ಜನಿಸದು= ಆವಿರ್ಭವಿಸಲಾರದು, ವ್ಯಕ್ತದಿಂ= ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗೋಣವು ಹೇಗೊ ಹಾಗೆ( ಲೋಕವಿಖ್ಯಾತಿಯಿಂ) ತನಗೆ= ಎನಗೆ,
(ನನಗಾದರೊ) ಒಂದು= ಒಂದಾದ, ಅಪತ್ಯಂ= ಮಗುವು(ಸಂತಾನವು) ಉದಯಿಸದೊಡೆ= ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗದಿದ್ದರೆ, ವಿರಕ್ತಿಯಿಂ= ವೈರಾಗ್ಯದಿಂದ, ಕೈವಲ್ಯಂ= ಮೋಕ್ಷ ಸುಖವು, ( ಸ್ವರ್ಗವು) ಆದಪುದೆ= ಉಂಟಾದೀತೆ? ಸಮರಕೆ= ಕಾಳಗಕ್ಕೆ, ಉದ್ಯುಕ್ತ= ಆಸಕ್ತನಾದವನು, ಅಪ್ಪ=ಆಗಿರುತ್ತಲಿರುವ, ಆತಂಗೆ= ಅಂಥವನಿಗೆ, ಸಂತಾನಂ= ಪುತ್ರಸಂತಾನವು, ಇಲ್ಲದಿರಲು= ಆಗದಿದ್ದರೆ( ಇಲ್ಲದಿದ್ದಲ್ಲಿ) ಅಪ್ಪುದೆ= ಆಗುವುದೆ? ಹೇಳೆಂದಳು= ಪೇಳೆಂದು ನುಡಿದಳು.
ಅ॥ವಿ॥ ವಿವೇಕಗಳ ಸಂತತಿ= ವಿವೇಕ ಸಂತತಿ, (ಷ.ತ. ) ಸಾಲೋಕ್ಯ, ಸಾಮೀಪ್ಯ, ಸಾರೂಪ್ಯ ಸಾಯುಜ್ಯ, ಇವು ಮೋಕ್ಷ ಚತುಷ್ಟಯ.
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರನಾದ ಪ್ರಿಯನೇ! ಈಗ ನೀನು ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ಹೋಗೋಣವು ಯೋಗ್ಯವಾದ್ದಲ್ಲ, ಎನ್ನಯ ನುಡಿಯಂ ಲಾಲಿಸು, ಯುದ್ಧಮಾಡುವ ಕುತೂಹಲದಿಂದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿ ನಿಂತ ಬಳಿಕ ನಿನಗೆ ಗೆಲುವು ಎಲ್ಲಿಂದ ಬಂದೀತು, ಮೋಕ್ಷವಲ್ಲದೆ ಎಂದಿಗೂ ಜಯವಾಗದು. ನಿನಗೆ ಸುಜ್ಞಾನದಿಂದುಂಟಾಗುವ ಸಂತಾನವು ಜನಿಸದು. ವ್ಯಕ್ತದಿಂದ ನನಗೊಂದು ಅಪತ್ಯವು(ಕೂಸು) ಹುಟ್ಟದೇ ಹೋದರೆ ವಿರಕ್ತಿಯಿಂದ ಕೈವಲ್ಯವು ಲಭಿಸುವುದೇ( ಎಂದಿಗೂ ಲಭಿಸದು) ಯುದ್ಧೋನ್ಮುಖನಾದವನಿಗೆ ಪುತ್ರ ಸಂತಾನವು ಇಲ್ಲದಿರೆ ಆದೀತೆ? ನೀನೆ ಹೇಳೆಂದು ಪೇಳಿದಳು.
ಅದರಿಂದಮಾತ್ಮಜವಿವೇಕಮಿಲ್ಲದೊಡೆ ನನ।
ಗಿದುವೆ ಜಲದೋದಯದ ಋತುಸಮಯಮೀ ಪದದೊ।
ಳುದುಭವಿಸುವುದು ನಿನ್ನ ಭೂಮಿಯೊಳ್ ಬೀಜಮಂ ಬಿತ್ತಿದೊಡೆ ಬೆಳೆ ಬಾಳ್ಕೆಗೆ॥
ಕದನಕೈದುವವೇಳೆಯಲ್ಲೆನಲವಂ ಮುಂದೆ।
ಬೆದೆಗಾಲಮುಂಟೆಂದೊಡವಳೆಣೆಸಿ ಮಳೆಗಳಂ ।
ತುದಿವಿಶಾಕೆಗೆ ಬಂದುದಿನ್ನು ಮೇಲಂಕುರಿಸಲರಿಯದೆನಲಿಂತೆಂದನು॥೧೪॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಅದರಿಂದಲ್= ಆದ್ದರಿಂದಲೇನೆ, ಆತ್ಮಜ= ಪುತ್ರರ, ವಿವೇಕ= ಇರಬೇಕೆಂಬ ತಿಳಿವಳಿಕೆಯು, ಇಲ್ಲದೊಡೆ= ಹಾಗೆ ಇಲ್ಲದೇಹೋದ ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿ, ನಿನಗೆ= ನಿನಗಾದರೊ, ಇದುವೆ= ಇದೇನೆ, ಜಲೋದಯದ= ಮೇಘಗಳು ಆವಿರ್ಭವಿ- ಸೋಣದ, ಎಂದರೆ ಬೀಜ ಬಿತ್ತಲು ಸಿದ್ಧವಾಗಿರುವ ಪ್ರದೇಶದ, ಋತುಸಮಯಂ= ರಜಸ್ಸು ವ್ಯಾಪಿಸಿರುವ ಕಾಲವು (ಗರ್ಭಧಾರಣ ಸಮಯವು), ಆಗಿರ್ಪುದು= ಆಗಿರುತ್ತದೆ, ಈ ಪಥದೊಳು= ಈ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ, ನಿನ್ನ =ನಿನ್ನಯ, ಭೂಮಿಯೊಳಗೆ= ಬೀಜ ಬಿತ್ತಲು ಅನುವಾಗಿಇರುವ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ, ಬೀಜವಂ= ರೇತವೆಂಬ ಬೀಜವನ್ನು, ಬಿತ್ತಿದೊಡೆ= ಬಿತ್ತಿದ್ದೇ ಆದರೆ, ಬೆಳೆ= ಪುತ್ರಸಂತಾನವೆಂಬ ಅಂಕುರವು, ಬಾಳ್ವೆಗೆ= ಬದುಕುವುದಕ್ಕೆ,(ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಲಿಕ್ಕೆ,) ಉದುಭವಿಸುವುದು= ಆವಿರ್ಭವಿಸುವುದು, ಕದನಕೆ= ಆಹವಕ್ಕೆ, ಐದುವ=ಹೊರಡಲು ಸಿದ್ಧವಾಗಿರುವ, ವೇಳೆಯು= ಸಮಯವು, ಇಲ್ಲ= ಆಗಿರುವುದಿಲ್ಲ, ಎನಲು= ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೇಳಲು, ಅವಂ= ಆ ಸುಧನ್ವನು, ಮುಂದೆ= ಮುಂದಕ್ಕೆ, ಬೆಳೆಗಾಲಂ= ಬೀಜಬಿತ್ತುವ ಸಮಯವು,(ಗರ್ಭಧಾರಣ ಸಮಯವು), ಉಂಟು= ಉಂಟಾಗಿರುವುದು, ಎಂದೊಡೆ= ಎಂಬುದಾಗಿ ಆಲೋಚಿಸಿದರೆ, ಅವಳು= ಆ ಪ್ರಭಾವತಿ ರಾಜ್ಞಿಯು, ಎಣಿಸಿ= ಎಣಿಕೆಮಾಡಿ, ಆಲೋಚನೆಯನ್ನು ಮಾಡಿ, ಮಗೆಗಳಿಂ= ಮಘಾ ನಕ್ಷತ್ರ ಮೊದಲುಗೊಂಡು, ತುದಿ=ಕೊನೆಯಾದ ವಿಶಾಖಾ ನಕ್ಷತ್ರದಪರಿಯಂತವೂ,ಬಂದುದು= ಬಂದಿರುತ್ತದೆ, ಇನ್ನುಮೇಲೆ= ಇಲ್ಲಿಂದೀಚೆಗೆ, (ಈ ಮಹಾ ನಕ್ಷತ್ರ ತರುವಾಯದಲ್ಲಿ) ಅಂಕುರಿಸಲು=ಅಂಕೈರೋದ್ಭವವಾ-
ಗಲು, ಅರಿಯದು = ಕಾಣಬರುವುದಿಲ್ಲ, (ಗರ್ಭವು ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗಲಾರದು) ಎನಲು= ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೇಳಲಾಗಿ, ಅವಂ= ಆ ಸುಧನ್ವನು, ಇಂತು=ಈ ಪ್ರಕಾರವಾಗಿ, ಎಂದನು= ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೇಳಿದನು.
ಅ॥ವಿ॥ ಋತುವಿನ ಸಮಯ= ಋತೈಸಮಯ (ಷ. ತ. ) ವಿವೇಕವೆಂಬ,ಸಂತತಿ= ವಿವೇಕ ಸಂತತಿ(ಸಂ. ಪೂ. ಕ) ಇದು ಪಥ= ಈ ಪಥ ( ಗಮಕ.ಸ.)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಆದ್ದರಿಂದಲೆ ಮಕ್ಕಳು ಇರುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಇಲ್ಲದೇ ಹೋದರೆ ನಿನಗೆ ಎದೇನೆ ಜಲೋದಯದ ಎಂದರೆ ಋತುಸಮಯವು ಆಗಿರುವುದು. ಈ ಪಥದಿಂದ ನಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಬೀಜವಂ ಬಿತ್ತಿದೊಡೆ ಬೆಳೆಯೆಂಬ ಸಂತಾನವು ವಂಶಾ-
ಭಿವೃದ್ಧಿಗೋಸ್ಕರವಾಗಿ ಉದಯಿಸುವುದು. ಈಗ ನೀನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೋಗಲುಸಮಯವಲ್ಲವೆಂದು ಪ್ರಭಾವತಿಯು ಹೇಳಲಾಗಿ, ಆಗ ಸುಧನ್ವನು ಮುಂದೆ ಬೆದೆಗಾಲವುಉಂಟು ಎಂದು ಯೋಚಿಸಿದರೆ, ಆ ಪ್ರಭಾವತಿಯು ಗಣಿತಮಾಡಿ ಮಖಾನಕ್ಷತ್ರದಿಂದ ಕೊನೆಯಿಂದ ವಿಶಾಖ ನಕ್ಷತ್ರದವರೆವಿಗೆ ಕಳೆದುಬಂತು ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಅಂಕುರಿಸಲು ಅಪರೂಪವಾಗುತ್ತದೆ ಎನಲು ಮತ್ತೆ ಆ ಸುಧನ್ವನು ಇಂತೆಂದನು.
ರಮಣಿ ನೀನೆಂಬುದನುನಯಮಪ್ಪುದಾದೊಡಂ।
ಸಮಯಮಲ್ಲಿದು ಮೊಳಗುತಿದೆ ಭೇರಿ ಪೊರಮಟ್ಟು ।
ಸಮರಕಯ್ಯಂ ಪೋದನುಳಿದೆನಾದೊಡೆ ತಾತನಾಜ್ಞೆಗೊಳಗಾಗದಿರೆನು॥
ಕ್ರಮವನರಿಯದಳೆ ನೀನೆನಗೆ ಸೈರಿಸಲಳವೆ।
ಗಮನಕನುಕೂಲೆಯಾಗೆನುತ ಗಲ್ಲಂಬಿಡಿದು।
ಕಮಲಾಕ್ಷಿಯಂ ಮುದಗೈದು ಬೀಳ್ಕೊಳ್ವಿನಂ ಕಾತರಿಸಿ ಮೇಲ್ವಾಯ್ದಳು॥೧೫॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ರಮಣಿ= ಎಲೆ ಕಾಂತಾ ಶಿರೋಮಣಿಯೆ! ನೀಂ=ನೀನು, ಎಂಬುದು= ಹೇಳತಕ್ಕ ವಿಷಯವು, ಅನುನಯಂ= ಲಲಿತವಾದದ್ದು( ಸರಿಯಾದದ್ದು), ಅಪ್ಪುದು= ಆಗಿರುತ್ತದೆ, ಇದು= ಈಗಿನವೇಳೆ, ಸಮಯಂ= ಅವಕಾಶವು, ಅಲ್ಲ= ಆಗಿರುವುದಿಲ್ಲ, ಭೇರಿ= ನಗಾರಿಯು, ಮೊಳಗುತಿವೆ= ಶಬ್ಧಮಾಡುತ್ತಿವೆ, ಅಯ್ಯಂ= ಜನಕನು, ಸಮರಕೆ= ಕಾಳಗಕ್ಕೆ, ಪೊರಮಟ್ಟು = ಹೊರಟು, ಪೋದನು= ಹೊರಟು ಹೋಗಿರುವನು, ಉಳಿದೆಂ ಆದೊಡೆ= ಇಲ್ಲಿಯೇ ನಿಂತುಬಿಟ್ಟರೆ, ತಾತನ= ಪಿತನ, ಆಜ್ಞೆಗೆ= ಅಪ್ಪಣೆಗೆ, ಒಳಗಾಗದೆ= ಒಳಪಡದೆ, ಇರೆನು= ಇರಲಾರೆನು, ಎಂದರೆ ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತೆ, (ಯಾರಾದರೂ ಸರಿಯೆ ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ಸಕಾಲದಲ್ಲಿ ಬಾರದಿದ್ದಲ್ಲಿ ಕ್ರೂರವಾದ ಶಿಕ್ಷೆಗೆ ಗುರಿಯಾಗಬೇ-
ಕೆಂಬ ನಿಯಮವಿರುತ್ತೆ) ಕ್ರಮವು= ಆ ನಮ್ಮ ತಂದೆಯ ರೀತಿಯು, ನೀಂ= ನೀನೂ ಕೂಡ, ಅರಿಯದಳೆ= ತಿಳಿದಿರತಕ್ಕವಳೆ? ಎನಗೆ= ನನಗಾದರೊ, ಸೈರಿಸಲು= ರಾಜಾಜ್ಞೆಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸಲು, ಅಳವೆ= ಸಾಧ್ಯವೇ? ಯೋಗ್ಯವಾದುದೆ? ಗಮನಕ್ಕೆ= ಎನ್ನ ಪ್ರಯಾಣಕ್ಕೆ, ಅನುಕೂಲೆಯಾಗು= ಸಹಾಯಕಳಾಗಿರು, ಎನುತ= ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೇಳುತ್ತ, ಗಲ್ಲ= ಚುಬುಕಾಗ್ರವನ್ನು, ಪಿಡಿದು= ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು, ಕಮಲಾಕ್ಷಿಯಂ = ಪಂಕಜಾಕ್ಷಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯನ್ನು, ಮುದ್ದುಗೈದು= ಮುದ್ದಾಡಿ, ಬೀಳ್ಕೊಂಡು= ಹೇಳುತ್ತಿರುವ( ಹೊರಟು ಹೋಗುವಂತೆ ಕೇಳುತ್ತಿರುವ) ಇನಂ= ವಲ್ಲಭನನ್ನು ಕುರಿತು, ಕಾತರಿಸಿ= ಹೆದರಿಕೊಂಡು, ಮೇಲ್ವಾಯ್ದಳು= ವಲ್ಲಭನಮೇಲೆ ಬಿದ್ದಳು(ಕಾಮೋದ್ರೇಕದಿಂದಬಂದು ಬಿದ್ದಳು).
ಅ॥ವಿ॥ ತಾತ (ತ್ಸ) ತಂದೆ (ತ್ಭ) ಆಜ್ಞೆ (ತ್ಸ) ಅಪ್ಪಣೆ (ತ್ಭ) ಕಮಲದಂತೆ ಅಕ್ಷಿಯುಳ್ಳವಳು = ಕಮಲಾಕ್ಷಿ, ಉ. ಪೂ. ಬ. ಸ.
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಎಲೆ ರಮಣಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯೇ ನೀನು ಹೇಳತಕ್ಕದ್ದು ನ್ಯಾಯವಾದದ್ದು ಆಗಿರುವುದು. ಈಗ ಅಂಕುರೋದ್ಭವಕ್ಕೆ ಕಾಲವಲ್ಲ, ಆಗಲೆ ಭೇರಿ ಮೊದಲಾದ ವಾದ್ಯವಿಶೇಷಗಳು ರವಗೈಯುತ್ತಿರುವುವು. ಎನ್ನಯ ಪಿತನು ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಹೊರಟು ಹೋದನು. ನಾನೇನಾದರು ಇಲ್ಲಿ ನಿಂತುದೇ ಆದರೆ ತಾತನಾಜ್ಞೆಗೆ ಒಳಗಾಗದೆ ಇರಲಾರೆನು,
( ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿ ನಿಂತಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಾರ್ಹನಾಗುತ್ತೇನೆ), ಈ ಕ್ರಮವನ್ನು ನೀನು ತಾನೆ ಊರಿಯದವಳೇ? ನಾನು ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಹೊಂದುವುದು ಸಾಧ್ಯವೇ, ನನ್ನ ಪ್ರಯಾಣಕ್ಕೆ ಅನುಕೂಲೆಯಾಗೆಂದು ಸುಧನ್ವನು ತನ್ನ ಪ್ರಿಯಳ ಗಲ್ಲವನ್ನು ಪಿಡಿದು ಕಮಲಾಕ್ಷಿಯಂ ಮುದ್ದಾಡಿ ಹೊರಡಲುದ್ಯುಕ್ತನಾಗಲು, ಆಗ ಪ್ರಭಾವತಿಯು ಪತಿಯಂ ನೋಡಿ ಭಯದಿಂದ ಕಾತರಿಸಿ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದವಳಾದಳು.
ಅಂಗಮಿಲ್ಲದನ ಸಮರಂಗಮಂ ಪುಗಲಂಜಿ।
ತುಂಗವಿಕ್ರಮವಿಜಯಸಂಗರಕೆಳಸುವೆನೆಂ।
ಬಂಗವಣೆಯೆಂತುಟೆಂದಂಗಗನೆ ಬಲತ್ಕಾರದಿಂ ಗುರುಕುಚದ್ವಯವನು॥
ಸಂಗಡಿಸುವಂತಾರ್ಪಿನಿಂ ಗಾಢತರದೊಳಾ।
ಲಿಂಗನಂಗೈದು ಕುಡಿಕಂಗಳಿಂದವನ ಮೊಗ।
ದಿಂಗಿತವನಾರೈವ ಶೃಂಗಾರಚೇಷ್ಟೆಯ ಬೆಡಂಗನದನೇವೇಳ್ವೆನು॥೧೬॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಅಂಗಂ= ದೇಹವು, ಇಲ್ಲದನ= ಇಲ್ಲದಿರುವವನ( ಮದನನ) ಸಮರಂಗಮಂ= ಯುದ್ಧವನ್ನು ಕುರಿತು, ( ಮನ್ಮಥ ವಿಜಯವನ್ನು ಕುರಿತು, ಇಲ್ಲವೆ ಸಮವಾದ ರತಿಸುಖವನ್ನು ಯೋಚಿಸಿ, ಪೋಗಲ್= ಪ್ರವೇಶೀಸಲು, ಅಂಜಿ= ಹೆದರಿಕೊಂಡು, ತುಂಗ= ಉನ್ನತವಾದ, (ಅತ್ಯಧಿಕವಾದ) ವಿಕ್ರಮ= ಆಟೋಪವುಳ್ಳವನಾದ, ವಿಜಯ= ಪಾರ್ಥನ, ಸಂಗರಕೆ= ಕಾಳಗಕೆ, ಎಳಸುವನು= ಇಚ್ಛಿಸುವನು, ಎಂಬ= ಎನ್ನುವ, ಅಂಗವಣೆ= ಕುತೂಹಲವು, ಎಂತುಟು= ಯಾವ ರೀತಿಯಾದುದು( ಅದು ಹೇಗಾಯಿತು) ಎಂದು= ಎಂಬುದಾಗಿ, ಅಂಗನೆ= ಸ್ತ್ರೀಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯು, ಬಲತ್ಕಾರದಿಂ = ಅತಿಕ್ರಮ ಪ್ರವೇಶದಿಂದ, ಘನ= ದಪ್ಪವಾದ, ಕುಚದ್ವಯವನು= ಸ್ತನಯುಗ್ಮವನ್ನು, ಸಂಘಟಿಸುವಂತೆ= ಸೇರುವಹಾಗೆ, ಬಿಗಿಯಪ್ಪಿ= ತಬ್ಬಿಕೊಂಡು, ಗಾಢಾಲಿಂಗನಂಗೈದು= ಗಾಢಾಲಿಂಗನವನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡು, ಕುಡಿಗಂಗಳಿಂದ= ಕಡೆಗಣ್ಣಿನ ನೋಟದಿಂದ, ಅವನ= ಸುಧನ್ವನ, ಮೊಗದ= ವದನದ, ಇಂಗಿತವನು= ಮನೋಭಿಪ್ರಾಯಾದಿಗಳನ್ನು, ಆರೈವ= ಗ್ರಹಿಸತಕ್ಕ, ಶೃಂಗಾರಚೇಷ್ಟೆಯ= ರತಿ ಕ್ರೀಡಾಸಂಬಂಧವಾದ ಅಂಗವಿಕಾರದ ನಡವಳಿಕೆಯು, ಬೆಡಂಗನು= ಠೀವಿಯನ್ನು,
( ಸೊಗಸನ್ನು), ಅದಂ= ಆ ವಿಷಯವನ್ನು, ಏವೇಳ್ವೆನು= ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ.
ಅ॥ವಿ॥ ಘನ= ಮೇಘ, ದೊಡ್ಡದು, ಉನ್ನತ, ಘನಾಕೃತಿ, ಶೃಂಗಾರ (ತ್ಸ) ಸಿಂಗರ (ತ್ಭ) ನವರಸಗಳು= ಶೃಂಗಾರ, ವೀರ, ಕರುಣ, ಅದ್ಭುತ, ಹಾಸ್ಯ, ಭಯಾನಕ, ರೌದ್ರ, ಶಾಂತಿ, ಭೀಭತ್ಸ ಇವುಗಳು, ಅಷ್ಟಭೋಗಂಗಳು= ಸ್ನಾನ, ಪಾನ, ಭೋಜನ, ವಸ್ತ್ರ, ಗಂಧ, ಪುಷ್ಪ, ತಾಂಬೂಲ, ಸಂಯೋಗ.
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಬಳಿಕ ಕಾಮನ ಕೇಳಿಗೆ ಹೋಗಲು( ರತಿಕ್ರೀಡೆಯಾಡಲು ಹೊರಡುವುದಕ್ಕೆ) ಭಯಪಟ್ಟು, ಪಾರ್ಥನೊಡನೆ ಕಾದುವುದಕ್ಕೆ ಹೋಗುವೆನು ಎನ್ನುವಲ್ಲಿ ಆಸೆಮಾಡುವುದರ ಉತ್ಸಾಹವುಹೇಗೆ ಉಂಟಾಯಿತೊ, ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೇಳಿ ಆ ಪ್ರಭಾವತಿಯು ಬಲಾತ್ಕಾರದಿಂದ ದೊಡ್ಡದಾದ ಕುಚದ್ವಯಗಳು ಸಂಘಟಿಸುವಂತೆ ಬಿಗಿಯಾಗಿ ಆಲಿಂಗನೆಯಂ ಮಾಡಿದ ನಂತರ ಪತಿಯನ್ನು ಬಿಡದೆ ಆಲಿಂಗಿಸಿಕೊಂಡು ಕೊನೆಗಣ್ಣಿನ ನೋಟದಿಂದ ಆ ಸುಧನ್ವನ ಮುಖದ ವಿಕಾರಾದಿಗಳನ್ನು
( ಮನೋಭಿಪ್ರಾಯಾದಿಗಳನ್ನು) ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವ ಶೃಂಗಾರಚೇಷ್ಟೆಯ ಬೆಡಗನ್ನು ಏನೆಂದು ಬಣ್ಣಿಸಲಿ.
ಮಿಡಿದೊದೊಡೆವಂತಮೃತರಸದಿಂದೆ ನೆರೆವ ಪೊಂ।
ಗೊಡಮೊಲೆಯನವನ ವಕ್ಷಸ್ಥಳದೊಳಿಟ್ಟೊತ್ತಿ।
ದೊಡೆ ಹಿಸಿದೊಳಗಣ ತನುಸುಧೆಯೊಸರ್ದು ತೊಟ್ಟಿಡುವ ಬಿಂದುಗಳ ಸಾಲಿದೆನಲು॥
ಕಡಿಕಿ ಪರಿದುಗುವ ಹಾರದ ಮುತ್ತುಗಳ ಮಣಿಗ।
ಳೆಡೆವಿಡದೆ ಸೂಸುತಿರೆ ಸೊಕ್ಕುದೆಕ್ಕೆಯೊಳ್ ಸೊಗಸು।
ಪಡೆದಳಾಕಾಂತೆಪ್ರಿಯನಂಗದೊಳ್ ಮೋಹನೋತ್ಸಂಗದೊಳ್ ಬಗೆಗೊಳಿಸುತೆ॥೧೭॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಮಿಡಿದರೆ= ಹಿಡಿದು ಹೀಳಿದರೆ, ಒಡೆವಂತೆ= ದ್ರವಿಸುವಹಾಗೆ, ಅಮೃತರಸದಿಂದ= ಅಮೃತವಸ್ತುವಿನಿಂದ,
(ಪಯದಿಂದ) ನೆರೆವ= ಕಲೆತಿರುವ, ಪೊಂಗೊಡ= ಚಿನ್ನದ ಘಟದಂತಿರುವ, ಮೊಲೆಯನು= ಕುಚಗಳನ್ನು, ಅವನ=ಆ ಸುಧನ್ವನ, ವಕ್ಷಸ್ಥಳದೊಳು= ಉರಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ, ಇಟ್ಟು= ಸೇರಿಸಿದವಳಾಗಿ, ಒತ್ತಿದೊಡೆ= ಅಮುಕಲಾಗಿ, ಹಿಸಿದು= ಅದು ವಿಸ್ತರಿಸಿ, ಒಳಗಣ= ಒಳಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿರುವ,ತನಿ=ಮಧುರವಾದ, (ನೂತನವಾದ), ಸುಧೆಯು=ಅಮೃತವೆಂಬ ಹಾಲು, ಒಸರಿ= ಸ್ರವಿಸಿ, ತೊಟ್ಟಿಡುವ= ಹನಿಗಳಾಗಿ ಬೀಳುತ್ತಿರುವ, ಸಾರಂ= ಸಾರವು ( ಮಂದ ವಸ್ತುವು), ಎನಲು=ಎನ್ನುವ ಹಾಗೆ, ಕಡಿಕಿ= ಹಿಟ್ಟಾಗಿ,ಪರಿದು= ಹರಿದುಹೋಗಿ, (ಕಿತ್ತುಹೋಗಿ) ಒಗುವ= ಸೋರುವ, ಮುತ್ತುಗಳ=ಮೌಕ್ತಿಕಗಳ, ಹಾರದ=ಸರದ
ಮಣಿಗಳು=ಮೌಕ್ತಿಕಗಳು, ಎಡೆಬಿಡದೆ= ಸ್ಥಳಬಿಡದೆ, ಸೂಸುತಿರೆ= ಚಲ್ಲುತ್ತಿರಲು, ಸೊಕ್ಕು= ಮದವು, (ಕಾಮದಿಂದುಂಟಾದ ಕೊಬ್ಬು), ತೆಕ್ಕೆಗೆ= ಸಮೂಹಕ್ಕೆ,(ಅಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ) ಆ ಕಾಂತೆ= ಆ ಪ್ರಭಾವತಿಯು, ಪ್ರಿಯನ= ತನ್ನ ವಲ್ಲಭನ, ಅಂಗದೊಳ್=
ಅವಯವದಲ್ಲಿ, ಮೋಹನೋತ್ಸಂಗದೋಳ್= ಮೋಹಿಸತಕ್ಕ ತೊಡೆಯಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ,ಬಗೆಗೊಳುತಿರೆ= ಆ ರೀತಿ ಚಂದದಿಂದ ಕಾಣಬರುತ್ತಿರಲು, ಸೊಗಸುವಡೆದಳು= ಕಾಂತ್ಯತಿಶಯವಾಗಿದ್ದಳು.
ಅ॥ವಿ॥ ಮುತ್ತು= ಆವರಿಸು, ಮೌಕ್ತಿಕ, ಮೌಕ್ತಿಕ (ತ್ಸ)ಮುತ್ತು (ತ್ಭ) ಸೊಗಸಂ -ಪಡೆದಳು=ಸೊಗಸುವಡೆದಳು (ಕ್ರಿ. ಸ.)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಆಗ ಮಿಡಿದರೆ (ಹಿಡಿದರೆ) ಸುರಿದುಹೋಗುವಂತೆ ಅಮೃತರಸದಿಂದ ಕೂಡಿರುವ ಚಿನ್ನದ ಕೊಡದಂತಿರುವ ಕುಚಗಳನ್ನು ಆ ಸುಧನ್ವನ ವಕ್ಷಸ್ಥಳದಲ್ಲಿಟ್ಟು ಒತ್ತಿದರೆ, ಅದು ಹಿಸಿದು ಒಳಗಣ ಹೊಸದಾದ ಸುಧೆಯುಸೋರಿ ಬಿಂದುಗಳಾಗಿತೊಟ್ಟಿಡುವ ಸಾರವೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ಕಡಿಕಿ ( ಸೊನೆಯಾಗಿ ಪರಿದು) ಒಗುವ ಮುತ್ತುಗಳ ಹಾರದ ಮಣಿಗಳು ಎಡಬಿಡದೆ ಉದುರುತ್ತಿರಲು ಕಾಮದಿಂದುಂಟಾದ ಮತ್ತತೆಯ ಕೊಬ್ಬಿಗೆ ಅವಳು ಪ್ರಿಯನ ಅಂಗದೊಳಿರ್ಪ ಮೋಹನೋತ್ಸಂಗದ ಬಗೆಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರಲು ಕಾಂತಿಯಿಂದ ಒಪ್ಪಿದ್ದಳು.
ಪ್ರಿಯನ ತನುಚಂದನಮಹೀಜಮಂ ಸುತ್ತಿದ ಫ।
ಣಿಯೊ ವಲ್ಲಭಾಂಗದಾಲಸ್ತಂಭಮಂ ತೊಡ।
ರ್ದಯುಗಶರಕರಿಯ ಸುಂಡಿಲೊ ಕಾಂತಕಾಯಬಲಮಂ ಬಂಧಿಸಿದ ಮದನನ॥
ಜಯಪಾಶಮೋ ರಮಣ ದೇಹ ಕಲ್ಪ ದ್ರುಮಾ।
ಶ್ರಯದ ಕೋಮಲಲತೆಯೊ ಪೊಸತಾದುದೆಂಬಂತಿ।
ನಿಯನಪ್ಪಿದ ಹರಿಣಲೋಚನೆಯ ನಳಿತೋಳ್ಗಳೆಸೆದುವತಿಗಾಢದಿಂದೆ॥೧೮॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :- ಪ್ರಿಯನ= ತನ್ನ ವಲ್ಲಭನ, ತನು= ಅಂಗವೆಂಬುವ, ಮಹೀಜಮಂ= ವೃಕ್ಷವನ್ನು, ಸುತ್ತಿದ= ಬಳಸಿಕೊಂಡಿರುವ, ಫಣಿಯೋ= ಹಾವೋ, ವಲ್ಲಭ= ಪ್ರಿಯನೆಂಬ(ಗಂಡನೆಂಬ) ಆಲಸ್ತಂಭ= ವಟದ್ರುಮವನ್ನು, ತೊಡರ್ದ= ಬಳಸಿಕೊಂಡ, ಅ ಯುಗ=ಜೊತೆಯಲ್ಲದವನಾದ (ಸಮವಲ್ಲದ) ಸ್ಮರನ=ಮನಸಿಜನ, ಕರಿಯ=ಗಜದ, ಶುಂಡಿಲೊ= ಸೊಂಡಿಲವೊ( ಕರವೊ), ಕಾಂತ=ತನ್ನ ಗಂಡನ, ಕಾಯ=ಶರೀರದ, ಬಲಮಂ= ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು, ಬಂಧಿಸಿದ= ಸಂಬಂಧಿಸಿದ, ಮದನನ= ಅಂಗಜನ, ಜಯಪಾಶಮೊ= ಗೆಲವಂ ಪಡೆಯಲು ಹಾಕಿರುವ ಪಗ್ಗವೊ, ರಮಣ= ತನ್ನ ವಲ್ಲಭನ, ದೇಹದ= ವಪುವೆಂಬ, ಕಲ್ಪದ್ರುಮ=ಕೋರಿದ್ದನ್ನು ಕೊಡುವ ಕಲ್ಪತರುವೆ, ಆಶ್ರಯದ= ಆಶ್ರಯವಾಗುಳ್ಳ
(ಸಹಾಯವಾಗಿರುವ), ಕೋಮಲ= ಮನೋಹರವಾದ, ಲತೆಯೊ= ಲತಾವಿಶೇಷವೋ ( ಬಳ್ಳಿಯೊ) ಪೊಸತಾದುದು= ಹೊಸದಾಗಿರುತ್ತದೆ, ಎಂಬಂತೆ= ಎನ್ನುವ ಹಾಗೆ, ಇನಿಯನನು= ತನ್ನ ಗಂಡನನ್ನು, ಅಪ್ಪಿದ= ಆಲಿಂಗನೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡ, ಹರಿಣಲೋಚನೆಯ= ಕುರಂಗಾಕ್ಷಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯ, ನಳಿತೋಳ್ಗಳ್ = ಮನೋಹರವಾದ ಬಾಹುಗಳು, ಅತಿಗಾಢದಿಂದ= ಅತ್ಯಂತ ಬಿಗಿಯಾಗಿ, ಎಸೆದುವು= ಹೊಳೆದುವು.
ಅ॥ವಿ॥ ಏಣದಂತೆ ಅಕ್ಷಿಯುಳ್ಳವಳು = ಏಣಾಕ್ಷಿ, ( ಉ.ಪೂ. ಬಹು. ) ಫಣ=ಹೆಡೆ ಅದುಳ್ಳದ್ದು ಫಣಿ(ಸರ್ಪ) ಕರ= ಕೈ, ಆನೆಯ ಸೊಂಡಿಲು, ಕಿರಣ, ಕಪ್ಪ.
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಆಗ ಸುಧನ್ವನ ಅಂಗವೆಂಬ ವೃಕ್ಷವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡ ಫಣಿಯೋ, ವಲ್ಲಭನೆಂಬ ವಟವೃಕ್ಷವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡ
ಪಂಚಬಾಣನ ಗಜದ ಸೊಂಡಿಲವೋ, ಒಡೆಯನ ದೇಹದ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಬಂಧಿಸುವ, ಕಾಮನ ಜಯಪಾಶವೋ, ರಮಣನ ದೇಹವೆಂಬ ಕಲ್ಪದ್ರುಮವೇ ಆಶ್ರಯವಾದ ಕೋಮಲ ಲತೆಯೋ ಹೊಸದಾಗಿದೆ ಎಂಬಂತೆ ಪ್ರಿಯನನ್ನು ಅಪ್ಪಿದ, ಕುರಂಗಾಕ್ಷಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯ ಮೃದುವಾದ ತೋಳ್ಗಳು ಅತಿಯಾದ ಬಿಗಿಯಿಂದ ಪ್ರಕಾಶಿಸಿದವು.
ಕಣ್ಮಲರ್ ಕಾತರಿಸೆ ಮುಡಿ ಪೂಗಳಂ ಸೂಸೆ।
ನುಣ್ಮೊಗಂ ಬೇರೊಂದು ಪಯಾಗೆ ನುಡಿ ದೈನ್ಯ।
ಮುಣ್ಮೆ ಹೀನಸ್ವರದೊಳೆಸೆಯೆ ಕೈ ಕಲೆಗಳೊಳ್ ಸೋಂಕೆ ಮೈ ಪುಳಕದಿಂದೆ ॥
ಪೊಣ್ಮೆ ಮದನಾತುರಂ ತಲೆದೋರೆ ಮೇಲುದಂ।
ಬಿಣ್ಮೊಲೆಗಳೋಸರಿಸೆ ನಿರಿಯ ಬಿಗಿ ಪೈಸರಿಸೆ।
ಪೆಣ್ಮಂಚದಂಚೆದುಪ್ಪುಳ್ವಾಸಿಗೆಳೆದೊಯ್ದಳಿನಿಯನಂ ಬಲ್ಪಿನಿಂದೆ॥೧೯॥
ಆಗ= ಆ ವೇಳೆಯಲ್ಲಿ ಕಣ್ಮಲರ್ = ನೇತ್ರವೆಂಬ ಪುಷ್ಪವು, ಕಾತರಿಸೆ= ಕಳವಳಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರಲು, ಮುಡಿ= ಕೂದಲಗಂಟು( ಕಬರಿಯು) ಪೂಗಳಂ= ಪುಷ್ಪಗಳನ್ನು, ಸೂಸೆ= ಸುರಿಸುತ್ತಿರಲು, (ಚೆಲ್ಲುತ್ತಿರಲು) ನುಣ್ಮೊಗಂ= ಸಮನಾದ ಆಸ್ಯವು( ನುಣುಪಾದ ಮುಖ) ಬೇರೊಂದು= ಇನ್ನೊಂದು, ಪರಿಯಾಗೆ= ಬಗೆಯಾಗಲಾಗಿ, ನುಡಿ=ಮಾತು, ದೈನ್ಯ=ನಮ್ರಭಾವವು
( ದೀನತೆಯು) ಪೊಣ್ಮೆ= ಆಗುವಂತೆ, ಹೀನಸ್ವರದೊಳು= ಗದ್ಗದ ಸ್ವರದಿಂದ, ಎಸೆಯೆ ಶೋಭಿಸಲು, ಕೈ= ಕರವು, ಚಲಾಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು, ಸೋಂಕೆ= ಸೋಕುತ್ತರಲು, ಮೈ=ಶರೀರವು, ಪುಳಕದಿಂದ= ಶರೀರದಲ್ಲಿ ರೋಮೋದ್ಗಮದಿಂದ, ಪೊಣ್ಮೆ= ವ್ಯಾಪಿಸುತ್ತಿರಲು, ಮದನಾತುರಂ= ಕಾಮಾತುರವು(ಕ್ರೀಡಾಸಕ್ತಿಯು), ತಲೆದೋರೆ= ಕಾಣಬರುತ್ತಿರಲು, ಬಿಣ್ಮೊಲೆಗಳ್= ಬಿಳೀ ಛಾಯೆಯುಳ್ಳ(ಗಟ್ಟಿಯಾದ) ಕುಚಗಳು, ಮೇಲುದಂ= ಮೇಲುಹೊದಿಕೆಯನ್ನು(ಸೆರಗನ್ನು),ಓಸರಿಸೆ
= ಜಾರಿಸಲು, ನಿರಿಯ= ನೆರಿಗೆಯಾಗಿ ಧರಿಸಿದ್ದ ವಸ್ತ್ರದ,ಬಿಗಿ= ಬಂಧನವು, ಪೈಸರಿಸೆ= ಜಾರಿಬರುತ್ತಿರಲು, ಪೆಣ್= ಸ್ತ್ರೀಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯು, ಮಂಚದ= ಪಲ್ಲಂಕದಲ್ಲಿರುವ, ಅಂಚೆದುಪ್ಪುಳವಾಸಿಗೆ= ಹಂಸತೂಲಿಕಾತಲ್ಪದ ಮೇಲಕ್ಕೆ, ಇನಿಯನಂ= ತನ್ನ ವಲ್ಲಭನಾದ ಸುಧನ್ವನನ್ನು, ಬಲ್ಪಿನಿಂದ= ಅತಿಕ್ರಮ ಪ್ರವೇಶದಿಂದ, ( ಜುಲುಮೆಯಿಂದ)ಎಳದು= ಸೆಳೆದುಕೊಂಡು, ಒಯ್ದಳು= ಬರಮಾಡಿಕೊಂಡು ಹೋದಳು.
ಅ॥ವಿ॥ ನುಣ್ಣಿತ್ತು ,ಮೊಗ= ನುಣ್ಮೊಗ, (ವಿ. ಪೂ. ಕ.) ಮೊಗ( ತ್ಭ.)ಮುಖ( ತ್ಸ.)ಕಲೆ= ವಿದ್ಯಾ, ಕಾಂತಿ, ಮದನ+ಆತುರ =
ಮದನಾತುರ(ಸ. ದೀ. ಸಂ.)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಬಳಿಕ ಪ್ರಭಾವತಿಯ ನೇತ್ರವೆಂಬ ಪುಷ್ಪವು ಚಂಚಲವಾಗುತ್ತಿರಲು, ಕಬರಿಯು ಕುಸುಮಂಗಳನ್ನು ಸೂಸಲು, ನುಣ್ಣಗಿರುವ ಮುಖವು ಬೇರೊಂದು ರೀತಿಯಾಗಲು, ಮಾತು ದೀನತ್ವವು ಉಂಟಾಗುವಂತೆ ಹೀನಸ್ವರದಿಂದ ಪ್ರಕಾಶಿಸಲು, ಕರವು ಕಳಾವಿಶೇಷಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಿರಲು, ದೇಹವು ರೋಮೋದ್ಗದಿಂದ ಕೂಡುತ್ತಿರಲಾಗಿ ಅಂಗಜನ ಕ್ರೀಡಾವಿಷ-
ಯದ ಆತುರವು ಅಂಕುರೋದ್ಭವವಾಗಲು ಬೆಣ್ಮೊಲೆಗಳು ಮೇಲು ಹೊದಿಕೆಯನ್ನುಓಸರಿಸುತ್ತಿರಲು ಕೋಮಲಾಂಗಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಯು ಮಂಚದಲ್ಲಿರು ಹಂಸತೂಲಿಕಾ ತಲ್ಪದ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಪ್ರಿಯನನ್ನು ಬಲಾತ್ಕಾರದಿಂದ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋದಳು.
ಸತಿಗೆ ಷೋಡಶದ ಋತುಸಮಯಮೇಕಾದಶೀ।
ವ್ರತಮಲಂಘ್ಯಶ್ರಾದ್ಧಮಿನಿತೊಂದುದಿನಮೆ ಸಂ।
ಗತಮಾದೊಡೆಂತು ಕರ್ತವ್ಯಮೆನೆ ಪೈತೃಕದ ಶೇಷಾನ್ನಮಾಘ್ರಾಣಿಸೆ॥
ಕೃತಭೋಜ್ಯಮಾದಪುದು ನಡುವಿರುಳ್ಗಳಿದಾವ।
ನಿತೆಯನೊಡಗೂಡಬಹುದದರಿಂದ ಧರ್ಮಪ।
ದ್ಧತಿಯನೀಕ್ಷಿಸಲಿವಳನಿಂದುಮೀರುವುದು ಮತವಲ್ಲೆಂದವಂ ತಿಳಿದನು॥೨೦॥
ಪ್ರತಿಪದಾರ್ಥ :-
ಸತಿಗೆ= ಹೆಂಡತಿಯಾದ ಪ್ರಭಾವತಿಗೆ, ಷೋಡಶದ= ಹದಿನಾರನೆಯ ದಿವಸದ, ರುತುಸಮಯಂ= ಗರ್ಭವನ್ನು ಹೊಂದಲು ಅನುಕೂಲವಾದ ಕಾಲವು, ಏಕಾದಶೀವ್ರತಂ= ಉಪವಾಸ ಮಾಡುವ ದಿನವು(ಹರಿ ದಿನವು), ಅಲಂಘ್ಯಂ= ಅತಿಕ್ರಮಿಸದ್ದು, ಶ್ರಾದ್ಧಂ= ಪಿತೃವಿನ ಮೃತ ದಿನವು(ತಿಥಿಯು), ಇನಿತು= ಇವುಗಳಷ್ಟು, ಒಂದುದಿನಮೆ= ಒಂದೇ ದಿನದಲ್ಲಿಯೇ, ಸಂಗತಮಾದೊಡೆ=ಸಂಭವಿಸಿದುದೇ ಆದರೆ, ಎಂತು=ಅದು ಹೇಗೆ, ಕರ್ತವ್ಯಂ= ಮಾಡತಕ್ಕ ಕಾರ್ಯವು, ಎನೆ= ಎನ್ನಲಾಗಿ, ಪೈತೃಕ= ಪಿತೃಸಂಬಂಧವಾದ ತಂದೆಯ ಶ್ರಾದ್ಧದ, ಶೇಷಾನ್ನಂ= ಬಾಕಿಯಾದ ಓದನವನ್ನು, ಆಘ್ರಾಣಿಸೆ= ವಾಸನೆ ನೋಡಲು
( ಮೂಸಿನೋಡಲಾಗಿ) ಕ್ರತುಭೋಜ್ಯ= ಪಿತೃ ಯಜ್ಞದಲ್ಲಿ ಉಳಿದುದನ್ನು, ಭುಜಿಸಿದಂತೆ, ಆದಪುದು= ಆದಂತಾಗುವುದು, ನಡುವಿನೊಳು=ನಡುರಾತ್ತಿಯನ್ನು, ಕಳೆದು= ಹೋಗಲಾಡಿಸಿ, ಆ ವನಿತೆಯನು=ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು, ಒಡಗೂಡಬಹು-
ದು= ಒಟ್ಟಿಗೆಸೇರಬಹುದು, ( ಕ್ರೀಡಿಸಬಹುದು) ಅದರಿಂದ= ಆದ ಕಾರಣದಿಂದ, ಧರ್ಮಪದ್ಧತಿಯಂ= ಧರ್ಮಮಾರ್ಗ-
ವನ್ನು, ( ಶಾಸ್ತ್ರ ಸಮ್ಮತವನ್ನು) ಈಕ್ಷಿಸಲು= ನೋಡಲಾಗಿ, ಇವಳಂ= ಈ ಪ್ರಭಾವತಿಯನ್ನು,ಇಂದು= ಈಗ, ಮೀರುವುದು= ಸಂಭೋಗಮಾಡದಿರುವುದು, ಮತವಲ್ಲೆಂದು=ಸರಿಯಾದ್ದಲ್ಲವೆಂಬುದಾಗಿ, ಅವಂ= ಆ ಸುಧನ್ವನು, ತಿಳಿದನು.
ತಾತ್ಪರ್ಯ:- ಆಗ ಸುಧನ್ವನು ತನ್ನ ಮನದಲ್ಲಿ ಎನ್ನ ಪ್ರಿಯಳಿಗೆ ಷೋಡಶದ ರುತುಸಮಯವು( ಗರ್ಭಧಾರಣಯೋಗ್ಯಕಾ-
ಲವು, ಏಕಾದಶೀ ವ್ರತವು ಅಲಂಘ್ಯಮಾದ ತಂದೆಯ ಶ್ರಾದ್ಧವು, ಈ ಮೂರೂ ಒಂದೇ ದಿನದಲ್ಲಿ ಸಂಗಮವಾದೊಡೆ ಹೇಗೆ ಮಾಡತಕ್ಕದ್ದು ಎನಲು-ಪೈತೃಕ ಶೇಷಾನ್ನವನ್ನು ಆಘ್ರಾಣಿಸಿದ್ದೇ ಆದರೆ ಕರ್ತೃವು ಶ್ರಾದ್ಧ ಶೇಷಾನ್ನವನ್ನು ಭುಂಜಿಸಿದಂತಾಯಿ-
ತು, ನಡುರಾತ್ತಿಯನ್ನು ಕಳೆದು ತನ್ನ ಪತ್ನಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಭೋಗಮಾಡಬಹುದು. ಆದ್ದರಿಂದ ಧರ್ಮಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ನೋಡಲಾಗಿ ಇವಳನ್ನು, ಈ ದಿನದಲ್ಲಿ ಸಂಭೋಗಿಸದೆ ಬಿಡಬಾರದು ಎಂಬುದಾಗಿ ಯೋಚಿಸಿದನು. " ಮೃತೇಹನಿಪರತ್ಯಜ್ಯ ಚಂಡಾಲಃ ಕೋಟಿಜನ್ಮಸು" ರುತುಸ್ನಾತಾಂಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಭ್ರೂಣಹತ್ಯಾನು ವೃಪ್ನುಯಾತ್" ಎಂಬ ಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತ ಪ್ರಕಾರವಾಗಿ ತಂದೆಯ ತಿಥಿಯನ್ನು ಮಾಡದೆ ಬಿಟ್ಟವನಿಗೆ ಒಂದುಕೋಟಿ ಜನ್ಮಾಂತರಗಳವರೆವಿಗೂ, ಕರ್ಮ ಚಂಡಾಲನಾಗಿನೀಚತನದಲ್ಲಿರುವನು"
ರುತುಸ್ನಾನವಾದ ತನ್ನ ಪತ್ನಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಭೋಗಿಸದೇ ಹೋದವನಿಗೆ ಭ್ರೂಣಹತ್ಯ ದೋಷಬರುವುದು"ಎಂಬ ಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಬಲ್ಲವನಾಗಿದ್ದನು.
ಕಾಮೆಂಟ್‌ಗಳಿಲ್ಲ:
ಕಾಮೆಂಟ್‌ ಪೋಸ್ಟ್ ಮಾಡಿ